Επίσκοπος και πρεσβύτερος




Επίσκοπος και πρεσβύτερος

Αγαπητοί στην Καινή Διαθήκη συναντούμε τις λέξεις επίσκοπος και πρεσβύτερος. Πρεσβύτερος κυριολεκτικά σημαίνει ο μεγαλύτερος σε ηλικία αλλά στην Καινή Διαθήκη η λέξη εκφράζει τον ιερέα, τον πιστό που έχει ειδική ιεροσύνη και όχι κάποιον ηλικιωμένο.
Αυτό γίνεται φανερό όταν ο απόστολος παραγγέλλει στον Τιμόθεο μηδείς σου τῆς νεότητος καταφρονείτω Α' Τιμοθ. 4,12 κανείς ας μην σε καταφρονεί επειδή είσαι νέος, ενώ ο Ιγνάτιος στην επιστολή προς Μαγνησιείς λέγει το ίδιο για τον Δάμα και υμίν δε πρέπει μη συγχράσθαι τη ηλικία του επισκόπου, αλλά κατά δύναμιν Θεού Πατρός πάσαν εντροπήν αυτω απονέμειν, καθώς εγνων και τους αγίους πρεσβύτερους ου προσειληφοτας την φαινόμενην νεωτερικην τάξιν, αλλ' ως φρονιμω εν θεω συγχωρουντας αυτω· ουκ αυτω δε, αλλά τω πατρί Ιησού Χριστού, τω πάντων επισκόπω. 
Ο επίσκοπος αλλιώς ή και πρεσβύτερος Δάμας είναι νέος σε ηλικία. Στην Καινή Διαθήκη όλοι γενικά οι έχοντες ιεροσύνη ονομάζονται με τις λέξεις πρεσβύτερος και πρεσβυτέριον. Α Τιμ 4,14 μὴ ἀμέλει τοῦ ἐν σοὶ χαρίσματος, ὃ ἐδόθη σοι διὰ προφητείας μετὰ ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν τοῦ πρεσβυτερίου, δηλαδή, μην παραμελείς Τιμόθεε το χάρισμα που υπάρχει σε εσένα το οποίο σου δόθηκε κατόπιν προφητείας με την επίθεση πάνω στο κεφάλι σου των χειρών του πρεσβυτερίου.
Τα χέρια όσων αποτελούσαν το σώμα των πρεσβυτέρων ακούμπησαν πάνω στο κεφάλι του Τιμόθεου, μετὰ ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν τοῦ πρεσβυτερίου. Εδώ θα πρέπει να δούμε ποιοι ακούμπησαν τα χέρια τους στο κεφάλι του Τιμόθεου και ποια από όλα αυτά τα χέρια του μετέδωσαν το επισκοπικό χάρισμα.
Συνηθιζόταν στην χειροτονία κληρικού δευτέρου βαθμού, δηλαδή πρεσβυτέρου, να ακουμπούν σε αυτόν τα χέρια τους όλοι οι πρεσβύτεροι της περιοχής και ο επίσκοπος. Με τα χέρια του επισκόπου μεταδιδόταν η χάρις της ιεροσύνης ενώ οι πρεσβύτεροι με την επίθεση των χειρών τους δήλωναν ότι δέχονται αυτήν την χειροτονία, την επιβεβαιώνουν και την επισφραγίζουν. Σε Εκκλησιαστική ορολογία η επίθεση των χειρών του πρεσβυτερίου δήλωνε το σύμψηφον, του λόγου το ασφαλές επιβεβαιώνεται αν μελετήσει κανείς το βιβλίο του Ιππόλυτου Ρώμης Αποστολική Παράδοσις. Σε ορισμένες αρχαίες εκκλησίες, όπως λόγου χάριν στην Αφρική στην Εκκλησία της Καρχηδόνας, συνηθιζόταν όχι μόνο στους πρώτους αλλά και στους μετέπειτα αιώνες να επιθέτουν και οι πρεσβύτεροι τα χέρια τους στον χειροτονούμενο πρεσβύτερο. 
Ερχόμαστε πάλι στην χειροτονία του Τιμόθεου, όταν ο Απόστολος λέει πρεσβυτέριον τι εννοεί; Καταρχήν εννοεί το σώμα των πρεσβυτέρων αλλά εδώ σαν πρεσβύτεροι δεν εννοούνται οι κατά κυριολεξία πρεσβύτεροι, αυτοί δηλαδή που βρίσκονται μετά τους Διακόνους στον δεύτερο βαθμό της ιεροσύνης, αλλά εννοούνται οι έχοντες τον τρίτο βαθμό της ιεροσύνης, επίσκοποι και απόστολοι, μεταξύ των οποίων πιθανώς να βρισκόταν ο Λουκάς, ο Σίλας, ο Τίτος και φυσικά ο Παύλος. 
Εφόσον ο Τιμόθεος χειροτονούνταν επίσκοπος Εφέσου, δηλαδή λάμβανε τον τρίτο βαθμό της ιεροσύνης όπως το επιβεβαιώνει και η αρχαία Εκκλησιαστική πράξη, αυτοί που θα έθεταν τα χέρια τους επάνω τους κατείχαν τον ανώτερο βαθμό της ιεροσύνης. Αλλά και εδώ συνέβαινε κάτι αντίστοιχο με αυτό που αναφέρθηκε προηγουμένως στην χειροτονία πρεσβυτέρου, δηλαδή τα μεν χέρια των άλλων δήλωναν ότι υπάρχει συγκατάθεση για αυτήν την χειροτονία, επισφράγιζαν την χειροτονία, ενώ με τα χέρια του αποστόλου Παύλου μεταδιδόταν το Θεϊκό χάρισμα της Αρχιεροσύνης, το Επισκοπικό χάρισμα. 
Αυτό διασαφηνίζεται στο εδάφιο Β Τιμ. 1,6 δι᾿ ἣν αἰτίαν ἀναμιμνήσκω σε ἀναζωπυρεῖν τὸ χάρισμα τοῦ Θεοῦ, ὅ ἐστιν ἐν σοὶ διὰ τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν μου·. Στο εδάφιο Α Τιμ 4,14 η λέξη πρεσβυτέριο δηλώνει το σώμα των επισκόπων και Αποστόλων, όσων δηλαδή βρίσκονταν στον ανώτερο βαθμό της ιεροσύνης. Ούτως εχόντων των πραγμάτων και ο Παύλος βρίσκεται μέσα στο πρεσβυτέριο. 
Έχουμε περιπτώσεις που η λέξη πρεσβύτερος χρησιμοποιείται και για τους Αποστόλους, θα αναφέρουμε μερικά παραδείγματα. Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος μας έχει αφήσει τρεις επιστολές, στην δεύτερη και στην τρίτη επιστολή του διαβάζουμε αντιστοίχως τα εξής: 
Ὁ πρεσβύτερος ἐκλεκτῇ κυρίᾳ, ο πρεσβύτερος γράφω την επιστολή σε εκλεκτή κυρία και τα παιδιά της. 
Ὁ πρεσβύτερος Γαΐῳ τῷ ἀγαπητῷ, ο πρεσβύτερος γράφω την επιστολή στον αγαπητό Γάϊο. 
Εδώ η λέξη πρεσβύτερος αφορά ένα πρόσωπο που βρίσκεται στον τρίτο βαθμό της ιεροσύνης, είναι Επίσκοπος και κάτι παραπάνω από Επίσκοπος, Απόστολος. 
Παρόμοια πράγματα βλέπουμε και στην πρώτη επιστολή του πρωτοκορυφαίου Πέτρου. Στην αρχή του 5ου κεφαλαίου ο Πέτρος δίνει κάποιες οδηγίες στους ποιμένες της Εκκλησίας. Πέτρος, ἀπόστολος Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἐκλεκτοῖς παρεπιδήμοις διασπορᾶς Πόντου, Γαλατίας, Καππαδοκίας, Ἀσίας καὶ Βιθυνίας. Α Πε. 1,1. Ο Πέτρος, απόστολος του Ιησού Χριστού, σε εσάς τους εκλεκτούς του Θεού, οι οποίοι είσαστε τώρα προσωρινοί κάτοικοι διασκορπισμένοι στις χώρες του Πόντου, της Γαλατίας, της Καππαδοκίας, της Ασίας και της Βιθυνίας. Τους ποιμένες όλους γενικώς τους αποκαλεί πρεσβυτέρους, αλλά το αξιοσημείωτο είναι ότι και τον εαυτό του τον χαρακτηρίζει πρεσβύτερο συνάδελφό τους.
Ας παρακολουθήσουμε και τους στίχους ένα και δύο του πέμπτου κεφαλαίου που είναι και τόσο όμορφοι στην διατύπωση, ένας ψαράς της Γαλιλαίας και να μας έχει αφήσει τέτοια υπέροχα κείμενα, πρόκειται για θαύμα του Θεού. Πρεσβυτέρους τοὺς ἐν ὑμῖν παρακαλῶ ὁ συμπρεσβύτερος καὶ μάρτυς τῶν τοῦ Χριστοῦ παθημάτων, ὁ καὶ τῆς μελλούσης ἀποκαλύπτεσθαι δόξης κοινωνός. Α Πε. 5,1 Τους πρεσβυτέρους, που υπάρχουν μεταξύ σας, τους παρακαλώ εγώ ο Πέτρος, ο συμπρεσβύτερος, που αξιώθηκα να είμαι αυτόπτης μάρτυς των παθημάτων του Χριστού και ο οποίος θα είμαι συμμέτοχος στην δόξα που μέλλει να αποκαλυφθεί κατά την Δευτέρα Παρουσία του.
Εδώ όλοι οι ποιμένες των Εκκλησιών του Πόντου, της Γαλατίας, της Καππαδοκίας, της Ασίας και την Βυθηνίας, μαζί με τον Απόστολο Πέτρο ονομάζονται πρεσβύτεροι. Εκείνοι πρεσβύτεροι ο Πέτρος συμπρεσβύτερος, επομένως όλοι μαζί αποτελούν πρεσβυτέριον. 
Η λέξις πρεσβυτέριον άλλοτε σημαίνει το σώμα των εχόντων τον δεύτερο βαθμό της ιεροσύνης, άλλοτε των εχόντων των τρίτο βαθμό της ιεροσύνης, όπως στην περίπτωση της χειροτονίας του Τιμοθέου και άλλοτε τον εχόντων και τον δεύτερο και τον τρίτο βαθμό, όπως στο εδάφιο Α Πέτρου 5,1 γιατί φυσικά σε τόσες Εκκλησίες τόσων χωρών δεν υπήρχαν μόνο πρεσβύτεροι αλλά και επίσκοποι ίσως και απόστολοι και συνεργάτες των Αποστόλων.
Ας δούμε την Εκκλησιαστική Ιστορία του Ευσεβίου Καισαρείας, όποιος θέλει να γνωρίζει τι συνέβαινε στους πρώτους αιώνες της Χριστιανικής Εκκλησίας δεν μπορεί να αγνοεί την Εκκλησιαστική Ιστορία του Ευσεβίου ο οποίος χαρακτηρίστηκε σαν Χριστιανός Ηρόδοτος και περιέσωσε στην Ιστορία του εκτός των άλλων ορισμένα σπουδαία αποσπάσματα από σπουδαία πρωτοχριστιανικά συγγράμματα τα οποία εν τω μεταξύ απωλέσθησαν. Ξεφυλλίζουμε το τρίτο βιβλίο της Εκκλησιαστικής Ιστορίας του, το τελευταίο του κεφάλαιο φέρει τον τίτλο περί των Παπία συγγραμμάτων, αλλά τι ήταν ο Παπίας; 
Πρόκειται για Χριστιανό επίσκοπο στην Ιεράπολη της Φρυγίας. Ο Ειρηναίος αναφέρει ότι ήταν μαθητής του Ευαγγελιστή Ιωάννη και συγγραφέας του βιβλίου Λογίων Κυριακών Εξήγησις. 
Το βιβλίο χάθηκε αλλά ο Ευσέβιος μας διασώζει κάποια αποσπάσματα, ένα από αυτά μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα στο θέμα μας γιατί χαρακτηρίζει τους αποστόλους σαν πρεσβυτέρους, όσα ποτέ παρά τον πρεσβύτερων καλώς έμαθον και καλώς εμνημόνευσα, συγκατατάξαι ταις ερμηνείας, διαβεβαιούμενος υπέρ αυτών αλήθειαν. Ου γαρ τοις τα πολλά λέγουσι έχαιρον ώσπερ οι πολλοί, αλλά τοις ταληθή διδάσκουσιν· ουδέ τοις τας αλλοτρίας εντολάς μνημονεύουσν, αλλά τοις τας παρά του Κυρίου τη πίστει δεδομένας, και απ' αυτής παραγινομένας της αληθείας. Ει δε που και παρηκολουθηκώς τις τοις πρεσβυτέροις έλθοι, τους των πρεσβυτέρων ανέκρινον λόγους· τι Ανδρέας, ή τι Πέτρος είπεν, η τι Φίλιππος, ή τι Θωμάς, ή Ιάκωβος· ή τι Ιωάννης, ή Ματθαίος· ή τις έτερος των του Κυρίου μαθητών, α τε Αριστίων, και ο πρεσβύτερος Ιωάννης, οι του Κυρίου μαθηταί, λέγουσιν. MPG 20,297.
Σχετική μαρτυρία έχουμε από τον επίσκοπο Λυώνος Ειρηναίο, μαθητή του Πολυκάρπου Σμύρνης, του οποίου Ειρηναίου η γέννηση τοποθετείται μεταξύ των ετών 130-140 μΧ.
Ο Ειρηναίος αποδίδει στους μαθητές των αποστόλων την ονομασία πρεσβύτεροι, για τον διδάσκαλο του τον Πολύκαρπο Σμύρνης ομιλεί ως εξής εκείνος ο μακάριος και αποστολικός πρεσβύτερος επιστολή Ειρηναίου προς Φλωρίνον 5ο βιβλίο Εκκλησιαστικής Ιστορίας Ευσεβίου κεφάλαιο 20ο, MPG 20,485. 
Εδώ γεννάται ένα ερώτημα, γιατί ενώ έχουμε τρεις βαθμούς, διακόνους πρεσβυτέρους και επισκόπους και ενώ με την λέξη πρεσβύτερος δηλώνεται ο δεύτερος βαθμός, γιατί πολλές φορές να χαρακτηρίζεται και ο τρίτος βαθμός με την ίδια λέξη; Η απάντηση δεν είναι δύσκολη, η ιδιότητα της ιεροσύνης υπάρχει και στον δεύτερο και στον τρίτο βαθμό, έτσι για την κοινή ιδιότητα της ιεροσύνης μπορεί και ο επίσκοπος ή ο απόστολος να ονομάζεται πρεσβύτερος, δηλαδή ιερεύς. 
Στην κυριολεξία ιερεύς είναι ο πρεσβύτερος ενώ ο επίσκοπος και ο απόστολος ανήκουν στους Αρχιερείς, ωστόσο και οι Αρχιερείς έχουν ιεροσύνη οπότε και αυτοί μπορεί να ονομάζονται ιερείς. Όπως στον στρατό στρατιώτης είναι ο απλός φαντάρος αλλά στρατιώτης μπορεί να χαρακτηριστεί και ένας αξιωματικός για την κοινή στρατιωτική ιδιότητα. Ο Χρυσόστομος αναφέρει συν επισκόποις και διακόνοις. Τι τούτο; μιας πόλεως πολλοί επίσκοποι ήσαν; Ουδαμώς· αλλά τους πρεσβυτέρους ούτως εκάλεσε. Τότε γαρ τέως εκοινώνουν τοις ονόμασι, και διάκονος ο επίσκοπος εγένετο. Δια τούτο γράφων και Τιμοθέω έλεγε· Την διακονια σου πληροφόρησον· επισκόπω όντι. Ότι γαρ επίσκοπος ην, φησί προς αυτόν, Χείρας ταχέως μηδενί επιτιθεί· και πάλιν ο εδόθη σοι μετά επιθέσεως των χειρών του πρεσβυτερίου· ουκ αν δε πρεσβύτεροι επίσκοπον εχειροτόνησαν. Και πάλιν προς Τίτον γράφων φησί· Τούτου χάριν κατελιπον σε εν Κρήτη, ίνα καταστήσης κατά πόλιν πρεσβυτέρους, ως εγώ σοι διεταξάμην· ει τις ανέγκλητος, μιας γυναικός ανήρ· α περί του επισκόπου φησί. MPG61,183
Μετά επιθέσεως των χειρών του πρεσβυτερίου. Ού περί πρεσβυτέρων φησίν ενταύθα, αλλά περί επισκόπων· ου γαρ δη πρεσβύτεροι τον επίσκοπον εχειροτόνουν. MPG61, 565
Ο Επιφάνιος Κωνσταντίας στο βιβλίο του Κατά Αιρέσεων στο οποίο απαριθμεί διάφορες αιρέσεις κάνει λόγο για έναν αιρετικό, τον Αέριο, ο οποίος διδάσκει ότι ο Επίσκοπος και ο πρεσβύτερος είναι ίσοι. Στην 75η αίρεση διαβάζουμε Και ότι μεν αφροσύνης εστί το παν έμπλεων, τοις σύνεσιν κεκτημένοις τούτο δήλον· το λέγειν αυτόν επίσκοπον και πρεσβύτερον ίσον είναι. Και πως έσται τούτο δυνατόν; Ή μεν γαρ έστι πατέρων γεννητική τάξις· πατέρας γαρ γεννά τη Εκκλησία· η δε, πατέρας μη δυναμένη γεννάν τη Εκκλησία, ου μην πατέρας ή διδασκάλους. Και πως οιόν τε ην τον πρεσβύτερον καθιστάν, μη έχοντα χειροθεσία του χειροτονείν, ή ειπέιν αυτόν είναι ίσον τω επισκόπω; Ηπάτησε δε τον προειρημένον Αέριον η αυτού ερεσχελία και ο ζήλος. Φέρει δε εις εαυτού πλάνην και των αυτού ακουόντων, ότι ο Απόστολος γράφει πρεσβυτέροις και διακόνοις, και ου γράφει επισκόποις. Και τω επισκόπω φησί· μη αμέλει του εν σοι χαρίσματος, ου έλαβες δια χειρών του πρεσβυτερίου· πάλιν δε εν άλλω τόπω· Επισκόποις και διακόνοις· ως είναι, φησί, τον αυτόν επίσκοπον, τον αυτόν πρεσβύτερον
Λίγο αργότερα θα πει, και ότι μεν ου δύναται ταυτόν είναι, διδάσκει ο θείος λόγος του αγίου Αποστόλου τις μεν εστίν επίσκοπος, τις δε εστί πρεσβύτερος, ως λέγει Τιμοθέω, επισκόπω όντι· Πρεσβύτερον μη επιπλήξης, αλλά παρακάλει ως πατέρα. Τι είχε πράγμα επίσκοπον πρεσβυτέρω μη επιπλήττειν, ει μη ην υπέρ τον πρεσβύτερον έχων την εξουσία;
Ας μην ξεχάσουμε το εδάφιο Κολλοσαείς 2,17 ἅ ἐστι σκιὰ τῶν μελλόντων, τὸ δὲ σῶμα Χριστοῦ που μας λέει ότι στα γεγονότα της Καινής Διαθήκης υπάρχουν αντιστοιχίες στην Παλαιά Διαθήκη όπως ακριβώς έχουμε αντιστοιχίες μεταξύ ενός σώματος και της σκιάς που ρίχνει αυτό το σώμα.  
Καὶ τὰς στολὰς τὰς ἁγίας Ἀαρὼν τοῦ ἱερέως καὶ τὰς στολάς, ἐν αἷς λειτουργήσουσιν ἐν αὐταῖς, καὶ τοὺς χιτῶνας τοῖς υἱοῖς Ἀαρὼν τῆς ἱερατείας καὶ τὸ ἔλαιον τοῦ χρίσματος καὶ τὸ θυμίαμα τῆς συνθέσεως Έξοδος 35,19. Για τα ιερά άμφια του Ααρών του ιερέα και τις ιερατικές στολές των γιων του με τις οποίες θα λειτουργούν, για τους ιερατικούς χιτώνες των γιων Ααρών, για το προς χρίση άγιον έλαιον και για το από πολλές ευώδεις ουσίες θυμίαμα.
Το ρήμα ιερατεύω είναι όχι μόνο για τα τέσσερα παιδιά του Ααρών που ήταν ιερείς αλλά και για τον Ααρών. Επιπλέον ο Ααρών χαρακτηρίζεται σαν ιερεύς "τα άγια άμφια του Ααρών του ιερέα" ενώ βρισκόταν σε ανώτερο βαθμό ιεροσύνης, ήταν Αρχιερεύς. Δηλαδή ο Ααρών αν και Αρχιερεύς μπορεί να ονομάζεται ιερεύς και να εμφανίζεται σαν ισοβάθμιος με τους γιούς του για την κοινή ιδιότητα της ιεροσύνης.
Όταν βέβαια πρέπει να γίνει ο λόγος κυριολεκτικός και διευκρινιστικός τότε οι γιοί του Ααρών ονομάζονται ιερείς και ο Ααρών αρχιερεύς. Έτσι λοιπόν και στην Καινή Διαθήκη όταν μιλούμε με ακρίβεια και κυριολεξία ονομάζουμε πρεσβυτέρους τους ιερείς, όταν όμως ο λόγος ρίχνει το βάρος στην κοινή ιδιότητα της ιεροσύνης τότε και οι Αρχιερείς, δηλαδή οι Επίσκοποι και οι Απόστολοι, χαρακτηρίζονται πρεσβύτεροι. Αν ο απόστολος Ιωάννης χαρακτηρίζεται πρεσβύτερος και ο απόστολος Πέτρος συμπρεσβύτερος των πρεσβυτέρων τότε και ο απόστολος Παύλος εντάσσεται μέσα στο πρεσβυτέριον που επέθεσε τας χείρας του στο κεφάλι του Τιμοθέου. 
Κατανοώντας καλά θεολόγοι την ιερατική χροιά που έχει η λέξη πρεσβύτερος όταν ομιλούν για τους 24 πρεσβύτερους των οραμάτων της Αποκαλύψεως που περικυκλώνουν τον θρόνο του Θεού και του Αρνίου πρέπει να μην λένε ότι οι 24 αυτοί πρεσβύτεροι εκπροσωπούν την θριαμβεύουσα Εκκλησία, δώδεκα την εξ Ιουδαίων και δώδεκα την εξ εθνών, αλλά να λένε οι δώδεκα εκπροσωπούν το ιερατείο της Παλαιάς Διαθήκης και οι άλλοι δώδεκα το ιερατείο της Καινής Διαθήκης. 
Για αυτούς τους 24 πρεσβύτερους της Αποκαλύψεως κατανοούμε ότι πρόκειται για ιερουργούς. 
Η εξωτερική τους περιβολή, χιτώνας λευκός, στέφανος στο κεφάλι, θυμιατήρια στα χέρια, η ένθρονη στάση τους πέριξ του Θεϊκού θρόνου και του Αρνίου, οι κινήσεις τους, ο τρόπος της δοξολογίας, η σχέση τους με τα τέσσερα Χερουβείμ και τα πλήθη των αγγέλων, όλα αυτά αντιστοιχούν με παρόμοιες λειτουργικές πραγματικότητες της Ορθοδόξου Θείας Λειτουργίας και λατρείας εν γένει. 


0 comments:

Δημοσίευση σχολίου