Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς

12/3/2017 Γρηγορίου Παλαμά

Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς

Διάκριση ουσίας και ενεργείας στον Θεό

αγίου γέροντα Δανιήλ Γούβαλη

Αγαπητοί χαίρετε, σήμερα έχουμε, διάκρισις ουσίας και ενεργείας στον Θεό. 
Για να μπορεί κανείς να θεολογεί ορθό-δοξα και να έχει ορθή κατανόηση του Θεού χρειάζεται να γνωρίζει το θέμα, διάκρισις ουσίας και ενεργείας στον Θεό. 
Πρόκειται για ένα βασικότατο κεφάλαιο διότι θίγει το ζήτημα των σχέσεων του Θεού προς τον κόσμο και προς τον άνθρωπο και σε αυτό το σημείο υπάρχει πλήρης αντίθεσις της Ορθοδόξου θεολογίας με την Ρωμαιοκαθολική. 
Στις σωζόμενες επιστολές του Μεγάλου Βασιλείου υπάρχουν πολλές που τιτλοφορούνται Αμφιλοχίω Επισκόπω Ικονίω. Η υπ' αριθμόν 234 επιστολή τιτλοφορείται, Το αυτώ, δηλαδή Αμφιλοχίω, προς άλλο ερώτημα. Ο Αμφιλόχιος συζητώντας με διαφόρους αιρετικούς της εποχής του βρέθηκε μπροστά σε κάποιο δύσκολο ερώτημα, ένα ερώτημα που είτε απαντούσε με το ναι είτε με το όχι έπεφτε σε παγίδα, το ερώτημα ήταν: Αυτό που γνωρίζεις λατρεύεις ή αυτό που αγνοείς; Αν ο Αμφιλόχιος απαντούσε ότι λατρεύει αυτό που γνωρίζει θα του ζητούσαν να τους εξηγήσει την ουσία του Θεού, πράγμα για το οποίο οι Ορθόδοξοι δεν μιλούσαν. Αν ο Αμφιλόχιος απαντούσε ότι λατρεύει αυτό που αγνοεί τότε οι αιρετικοί θα του έλεγαν, τι λοιπόν, δεν ξέρεις τι προσκυνάς; 
Παίρνοντας αφορμή από το σχετικό ερώτημα ο Μέγας Βασίλειος μας κληρονόμησε μια μικρή αλλά υπέροχη επιστολή, ένα κείμενο που χρησιμοποιήθηκε πολύ τον 14ο αιώνα όταν έλαβε χώρα θεολογική σύγκρουσις της Ορθοδόξου με την Ρωμαιοκαθολική θεολογία. Σε αυτήν την επιστολή ο Μέγας Βασίλειος τονίζει κάποιες Ορθόδοξες θεολογικές θέσεις, ας τις δούμε. Υπάρχουν κάποια σημεία από τα οποία γνωρίζουμε τον Θεό και υπάρχουν κάποια άλλα στα οποία έχουμε άγνοια, οπότε λέμε ότι και γνωρίζουμε τον Θεό αλλά και τον αγνοούμε. Όσο αναφορά την δύναμη του και τις ενέργειες του ο Θεός γίνεται σε εμάς γνωστός και ο Χριστός εκτός από άνθρωπος είναι Θεός, οι μαθητές σε κάποια συγκεκριμένη περίπτωση τον προσκύνησαν. 
Παρατηρεί ο Μέγας Βασίλειος οι μαθητές του πότε τον προσκύνησαν; Όχι όταν είδαν την κτίση να υποτάσσεται σε αυτόν; Επειδή η θάλασσα και οι άνεμοι τον υπάκουσαν οι μαθητές εγνώρισαν την Θεότητά του, λοιπόν από τις ενέργειές που είδαν απέκτησαν γνώση και οι γνώσις τους έκανε να τον προσκυνήσουν. 
Σταματούμε στην φράση, από των ενεργειών η γνώσις. 
Οι μαθητές λοιπόν βλέποντας ένα καταπληκτικό θαύμα που επιτελείται με ενέργεια του Χριστού γνωρίζουν την Θεότητά του. Φυσικά την ουσία της Θεότητός του δεν την γνώριζαν αφού δεν μπορούσαν να την δουν. 
Οι διάφορες ενέργειες του Θεού μας πιστοποιούν ότι υπάρχει Θεός. 
Και ανάλογα με τις ενέργειες του άλλοτε φαίνεται φοβερός, άλλοτε ευσπλαχνικός, άλλοτε δίκαιος, άλλοτε μεγαλειώδης, αλλά τι ακριβώς είναι ο Θεός δεν το γνωρίζουμε. Σημειώνει ο Μέγας Βασίλειος, εγώ γνωρίζω ότι υπάρχει Θεός, αλλά ποια είναι η ουσία του Θεού το θεωρώ σαν κάτι που ξεπερνάει το μυαλό μου. Εκείνο που γνωρίζω για την Θεία ουσία είναι ότι αισθάνομαι πως ο Θεός είναι ακατάληπτος, αίσθησις της ακαταληψίας. 
Με την λέξη ακαταληψία δείχνει ο Μέγας Βασίλειος ότι ο Θεός στην ουσία του είναι ακατανόητος, δεν μπορεί δηλαδή να χωρέσει στο φτωχό μας μυαλό. Χρησιμοποιεί ο ιερός πατήρ και μια παρόμοια λέξη, απρόσιτος, δηλαδή κανένας δεν μπορεί να πλησιάσει τον Θεό, η ουσία του είναι απλησίαστη, απρόσιτη. Ημεῖς δέ ἐκ μέν τῶν ἐνεργειῶν γνωρίζειν λέγομεν τόν Θεόν ἡμῶν, τῇ δέ οὐσίᾳ αὐτῇ προσεγγίζειν οὐκ ὑπισχνούμεθα. Αἱ μέν γάρ ἐνέργειαι αὐτοῦ πρός ἡμᾶς καταβαίνουσιν, ἡ δέ οὐσία αὐτοῦ μένει ἀπρόσιτος. 
Προσέξτε μια δύο φράσεις του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά για την Θεία ουσία, Θεόν παντοδύναμον εν αβάτοις μεν εξηρημένον κατ' ουσίαν και μήτε όνομα μήτε λόγον μήτε νόημα κατ' αυτήν (την ουσίαν) επιδεχόμενον. Περί Θείας Ενεργείας 37. 
Δηλαδή, ο παντοδύναμος Θεός βρίσκεται σε χώρο άβατο, σε χώρο απόμακρο και απλησίαστο, απλησίαστος σε εμάς και δεν υπάρχουν ονομασίες που να ανήκουν, να ταιριάζουν στην ουσία του, που δεν υπάρχουν λόγια για να την περιγράψουν, που δεν υπάρχουν σκέψεις και νοήματα για να την συλλάβουν. 
Σύμφωνα με την Ορθόδοξο θεολογία ο Θεός ως προς την ουσία του ας χρησιμοποιήσουμε και μερικά άλλα επίθετα, είναι, άφραστος, ανεκφώνητος, απερινόητος, αόρατος, ανείκαστος, αμέθεκτος, απροσπέλαστος και αυτά ενισχύουν όχι μόνο για τους ανθρώπους αλλά και για τους αγγέλους και για τα Χερουβείμ και Σεραφείμ, τα ανώτερα αγγελικά τάγματα. Η ουσία του Θεού είναι γνωστή μόνο στον Πατέρα, στον Υιό και στο Άγιο Πνεύμα. Κανένα άλλο πρόσωπο στον ουρανό και στην γη δεν μπορεί να γνωρίσει την φύση του Θεού, αλλά και η λέξις ουσία δεν ταιριάζει, γιαυτό οι πατέρες ομιλούν για υπερούσιο ουσία και για υπερουσιότητα. 
Λοιπόν συμπερασματικά, τον Θεό κατά την ουσία του ούτε μπορούμε να τον δούμε, ούτε να τον πλησιάσουμε, ούτε να τον ονομάσουμε, ούτε να τον περιγράψουμε, ούτε να τον διανοηθούμε. Ανάμεσα σε εμάς και σε αυτόν υπάρχει κάποιο καταπέτασμα και πίσω από αυτό κάποιο άδυτο. Σχετικώς ας παραθέσουμε και κάποια αγιογραφικά εδάφια. 
Θεὸν οὐδεὶς ἑώρακε πώποτε, κανείς δεν έχει δει ποτέ τον Θεό, Ιωάννης α,18.  
ὁ μόνος ἔχων ἀθανασίαν, φῶς οἰκῶν ἀπρόσιτον, ὃν εἶδεν οὐδεὶς ἀνθρώπων οὐδὲ ἰδεῖν δύναται· Α Τιμόθεον στ,16.  Μόνο απόστολος Παύλος μπορούσε να πει τέτοια έξοχα λόγια, κανείς από τους ανθρώπους δεν τον είδε και κανείς δεν μπορεί να τον δει. 
Ωραίος είναι και ο προφήτης Ιερεμίας, τίς ἔστη ἐν ὑποστήματι Κυρίου καὶ εἶδε τὸν λόγον αὐτοῦ; τίς ἠνωτίσατο καὶ ἤκουσεν; κγ,18. Ποιος στάθηκε εκεί που στέκεται ο Κύριος; Ποιος στάθηκε κοντά στον Κύριο; 
Ας δούμε και το Έξοδος λγ,20 καὶ εἶπεν· οὐ δυνήσῃ ἰδεῖν τὸ πρόσωπόν μου· οὐ γὰρ μὴ ἴδῃ ἄνθρωπος τὸ πρόσωπόν μου καὶ ζήσεται. Και είπεν ο Κύριος δεν δύναται να ίδεις το πρόσωπόν μου, διότι άνθρωπος δεν θα με ίδει και θα ζήσει.
Η ανθρώπινη ύπαρξις δεν μπορεί να αντέξει την φύση του Θεού και αν την προσεγγίσει υφίσταται καταστροφή, θάνατο. Σαν να λέμε ότι ο αετός δεν μπορεί να χωρέσει στο κλουβάκι ενός μικρού πτηνού ή η βελανιδιά να περιοριστεί σε μια γλάστρα ή ο ωκεανός να κλειστεί σε μια λιμνούλα. Ο ιερός Δαμασκηνός σημειώνει, ενέργεια είναι η φυσική και δηλωτική κάθε ουσίας δύναμις και κίνησις, μόνο το μη υπάρχων στερείται ενεργείας. 
Και πάλι ο ίδιος πατήρ, ενέργεια είναι η δραστική και ουσιώδης της φύσεως κίνησις. 
Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, η ενέργεια είναι κίνησις της ουσίας και όχι η ουσία. 
Ο δίσκος του ήλιου είναι η ουσία, το φως και η θερμότητα που σκορπίζει είναι η ενέργειά του. Η ενέργεια προέρχεται από την ουσία, εκ της ουσίας η ενέργεια. 
Ας έλθουμε στον Θεό, παρατηρούμε πολλές ενέργειες μορφές της μιας Θείας ενέργειας, ο Θεός δημιουργεί τα διάφορα κτίσματα, εδώ ομιλούμε για δημιουργική, για ουσιοποιό ενέργεια. Ο Θεός δημιουργεί ζωντανά όντα και τα συγκρατεί στην ζωή, εδώ μιλούμε για ζωοποιό ενέργεια. Ο Θεός βοηθεί και ένας άνθρωπος γίνεται άγιος, αγιοποιός ενέργεια, ένας αγράμματος ψαράς της Γαλιλαίας γίνεται σοφός συγγραφεύς και θεολόγος, σοφοποιός ενέργεια, ένας που ασκείται στην έρημο ανεβαίνει στις πιο ψηλές πνευματικές κορυφές, θεοτική ενέργεια, ο Θεός βλέπει τα πάντα, θεατική ενέργεια, ο Θεός προνοεί για τον κόσμο, προνοητική ενέργεια. 
Τώρα με τις Θείες ενέργειες τα πράγματα αλλάζουν, ο ανώνυμος και υπερώνυμος Θεός γίνεται πολυώνυμος, Άγιος, Σοφός, Θεός, Δημιουργός, Προνοητής, Δίκαιος, Ζωοδότης, Ισχυρός, Παντοδύναμος, Κύριος, Ελεήμων, Αγάπη, Φως και λοιπά. 
Τώρα το απρόσιτος γίνεται προσιτός, το αόρατος ορατός, το αμέθεκτος μεθεκτός, το ακατανόητος κατανοητός, το απερίγραπτος περιγραπτός. 
Ενώ κάποιο εδάφιο που παρουσιάσαμε προηγουμένως έλεγε ότι τον Θεό κανένας δεν τον είδε και κανένας δεν μπορεί να τον δει τώρα παρατηρούμε άλλο χωρίο που λέει, είδα τον Κύριο να κάθεται σε θρόνο υψηλό και επηρμένο, Ησαΐας στ,1 και Ματθαίος 5,8 Μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται.
Ενώ προηγουμένως είδαμε τον Θεό απλησίαστο και απρόσιτο, τώρα διαβάζουμε στην Έξοδο ότι ο Μωυσής επί 40 μερόνυχτα βρισκόταν μαζί με τον Θεό στην κορυφή του Χωρήβ και κουβέντιαζε σαν φίλος προς φίλον. Τώρα διαβάζουμε στο Ιωάννης ιδ,23 ἀπεκρίθη ᾿Ιησοῦς καὶ εἶπεν αὐτῷ· ἐάν τις ἀγαπᾷ με, τὸν λόγον μου τηρήσει, καὶ ὁ πατήρ μου ἀγαπήσει αὐτόν, καὶ πρὸς αὐτὸν ἐλευσόμεθα καὶ μονὴν παρ' αὐτῷ ποιήσομεν, εάν κάποιος με αγαπά τον λόγο μου θα φυλάξει και ο Πατήρ μου θα τον αγαπήσει και προς αυτόν θα έρθουμε και σε αυτόν θα κατοικήσουμε. 
Λοιπόν τώρα ο αμέθεκτος Θεός γίνεται μεθεκτός, δηλαδή εκείνος με τον οποίον δεν υπήρχε κοινωνία τώρα υπάρχει δυνατότητα σχέσεως, κοινωνίας, ακόμη και κατοχής, ο άνθρωπος γίνεται ναός του Θεού, δηλαδή κατοικητήριο του Θεού, οὐκ οἴδατε ὅτι ναὸς Θεοῦ ἐστε καὶ τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ οἰκεῖ ἐν ὑμῖν; Α' Κορινθίους γ,16. 
Ότι φαινόταν αντιφατικό στην Αγία Γραφή παύει να είναι αντιφατικό, η Ορθόδοξος θεολογία ξεκαθαρίζει τα πράγματα. Ναι είναι αόρατος ο Θεός αλλά ως προς την ουσία του και είναι ορατός ως προς τις ενέργειές του. Ναι είναι απρόσιτος αλλά ως προς την υπερούσιο ουσία του, είναι όμως και προσιτός ως προς την ενέργεια και χάρη του. Με αυτήν την θεολογία ο Θεός κηρύσσεται και απόμακρος και κοντινός και πέρα από τον κόσμο και μέσα στον κόσμο και εξωκόσμιος και ενδοκόσμιος. Αλίμονο αν ο Θεός ήταν μόνο υπερβατικός και εξωκόσμιος και απρόσιτος τότε πια για εμάς θα ήταν σαν ένα περιβόλι με τα γλυκύτερα φρούτα του κόσμου αλλά χωρίς δυνατότητα να μπούμε μέσα και να τα γευτούμε. Με άλλα λόγια θα είμαστε δυστυχείς στο ίδιο επίπεδο με τους αθέους, ένας απλησίαστος Θεός είναι ένας ανύπαρκτος Θεός. 
Για την Ορθόδοξο θεολογία οι Θείες ενέργειες χαρακτηρίζονται από την Θεία φύση, εφόσον η ουσία είναι Θεϊκή και οι ενέργειές της είναι Θεϊκές. Από ανθρώπινη ουσία εκπηγάζουν ανθρώπινες ενέργειες, από Θεϊκή ουσία Θεϊκές. Η ενέργεια κατά την Πατερική ενέργεια είναι, κατάλληλος τη φύσει. 
Για εμάς εφόσον η ουσία του Θεού είναι άκτιστη και οι ενέργειες του Θεού είναι άκτιστες, για τους Ρωμαιοκαθολικούς οι ενέργειες του Θεού είναι κτιστές. Για εμάς το φως που είδαν οι απόστολοι στο Θαβώρ, το φως που αισθάνονται μέσα τους οι άγιοι όταν κοινωνούν, όταν προσεύχονται, όταν ζουν εν Θεώ, είναι άκτιστο, για τους Παπικούς είναι κτιστό. Για εμάς η βασιλεία του Θεού είναι άκτιστη, για αυτούς κτιστή. 
Μέσα στην Εκκλησία ρέει η χάρις του Αγίου Πνεύματος, δρα μέσω των μυστηρίων, της λατρείας, της προσευχής και αγιάζει και θεοποιεί τους Χριστιανούς που αγωνίζονται όπως πρέπει. Για εμάς αυτή η Θεία Χάρις είναι άκτιστη, για τους Ρωμαιοκαθολικούς είναι κτιστή. Έτσι οι Ρωμαιοκαθολικοί είναι οι εις κτίσμα κατασπώντες την θεοποιόν δωρεάν του Πνεύματος, Γρηγόριος Παλαμάς. Οι θέσεις που παίρνουν οι Ρωμαιοκαθολικοί πλήττει το υπεροχώτερο, αν επιτρέπεται η έκφρασις, το υπεροχώτερο δόγμα της Ορθοδόξου Εκκλησίας, το δόγμα της θεώσεως του ανθρώπου, με το οποίο ο άνθρωπος λαμβάνει απροσμέτρητη αξία και ανυψώνεται πάνω από όλες τις καταστάσεις τούτου του κόσμου.
Στο έργο του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, Υπέρ των Ιερώς Ησυχαζόντων, στο τρίτο μέρος της τρίτης τριάδος διαβάζουμε, ἧς γάρ οὐσίας τε καί φύσεως αἱ φυσικαί καί οὐσιώδεις ἐνέργειαι κτισταί, καί αὐτή ἡ ταύτας ἔχουσα φύσις καί οὐσία κτιστή καί ἔστι καί γινώσκεται, δηλαδή, εφόσον η ουσία του Θεού είναι άκτιστη, άκτιστες πρέπει να είναι και οι ενέργειές της. Αν παραδεχτούμε την άποψη των Δυτικών ότι οι ενέργειες είναι κτιστές, τότε και η ουσία από την οποία προέρχονται αυτές είναι κτιστή και αποδεικνύεται κτιστή.
Έτσι βγαίνει το απαράδεκτο συμπέρασμα ότι και η ουσία του Θεού είναι κτιστή. 
Σημειώνει πιο κάτω ο Άγιο Γρηγόριος ο Παλαμάς ότι ο κτιστός άνθρωπος, μπορεί να γίνει μέτοχος των ακτίστων ενεργειών του Θεού. Μια άκτιστος ενέργεια είναι η προγνωστική ορισμένοι άνθρωποι γίνονται κάτοχοι της ακτίστου αυτής ενεργείας, πρόκειται για τους προφήτες, αλλά εμείς δεν μπορούμε να δούμε τα μακρινά σαν κοντινά, ούτε τα μελλοντικά σαν τωρινά, ούτε το θέλημα του Θεού για εμάς πριν εκπληρωθεί, οι προφήτες όμως εγνώρισαν την βουλή που υπάρχει προαιώνια στον Θεό πριν ακόμη αυτή πραγματοποιηθεί. Στην συνέχεια τονίζει ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς ότι η Θεία Χάρις που εμφανίζεται σαν φως στους αγίους, το Θαβώρειο Φως, είναι άκτιστο και είναι ο ίδιος ο Παράδεισος, άκτιστος Παράδεισος. Ας παρακολουθήσουμε επί λέξει τον λόγο του πατρός, οι κορυφαίοι από τους αποστόλους είδαν στο Θαβώρ όχι δόξα Θεϊκή που προερχόταν από κτίσματα αλλά την υπέρφωτη λαμπρότητα της αρχέτυπης ομορφιάς. 
Αυτό το όμορφο είδος της Θεϊκής ωραιότητος με το οποίο θεώνεται ο άνθρωπος και αξιώνεται να ομιλεί κατά πρόσωπο με τον Θεό. Είδαν στο Θαβώρ την ίδια την αιωνία και αδιάδοχη βασιλεία του Θεού, αυτό το πάνω από την νόηση απρόσιτο φως, φως ουράνιο, άπλετο, άχρονο, αΐδιο, αΐδιο θα πει αιώνιο, αΐδιο φως που φεγγοβολεί αφθαρσία, φως που θεώνει όσους θεώνονται, είδαν την ίδια την χάρη του Αγίου Πνεύματος που αργότερα την δέχθηκαν ένοικον μέσα τους, μια βέβαια είναι η χάρη του Πατρός του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Την είδαν στο Θαβώρ με σωματικά μάτια, τα οποία διανοίχτηκαν εις τρόπον ώστε από τυφλοί να γίνουν βλέποντες, για να ιδούν το άκτιστο εκείνο φως το οποίο και στον μέλλοντα αιώνα θα το βλέπουν συνεχώς μόνο οι Άγιοι. Η χάρις λοιπόν του Θεού είναι άκτιστη και οδηγεί τον άνθρωπο στην ένωση με τον Θεό, δηλαδή στην ένωση με τις ενέργειες του Θεού που και αυτές είναι Θεία χάρις και οδηγεί τον άνθρωπο στην μέλλουσα ζωή, στον Παράδεισο, που και αυτός είναι η ίδια Θεία χάρις.
Για εμάς άκτιστη είναι η Θεία Χάρις που μας κατευθύνει προς τον Παράδεισο αλλά και ο Παράδεισος είναι άκτιστος και όλα αυτά είναι το ίδιο πράγμα, η άκτιστη δόξα και λαμπρότητα του Θεού. Αλλά οι Ρωμαιοκαθολικοί όπου εμείς βάζουμε το επίθετο άκτιστος τοποθετούν το επίθετο κτιστός. Οι Ρωμαιοκαθολικοί μας κατηγορούν ότι δήθεν δεχόμαστε δύο Θεότητες, μια η άκτιστη ουσία και δεύτερη η άκτιστη ενέργεια, αλλά εμείς δεχόμαστε ότι οι ενέργειες του Θεού δεν αποτελούν κάτι το ξεχωριστό, κάτι το αυθυπόστατο, αντίθετα είναι ενυπόστατες στην Θεία ουσία είναι από την ουσία και ενθεωρούντες την Θεία ουσία και χωρίζονται από αυτήν αχωρίστως και μερίζονται αμερίστως. 
Γράφει κάπου ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, αλλ' ούτε τα διακεκριμένα της θεολογίας διασπώσι το ενιαίον του Θεού, ούτε το ενιαίο συγχεί τα διακεκριμένα, ταύτα άρα αδιαιρέτως διαιρείται και συνάπτεται διηρημένως. Περί Θείων Ενεργειών 18. 
Προσέξτε τις έννοιες, αδιαίρετη διαίρεση, διηρημένη σύναψις, δηλαδή διηρημένη ένωσις. 
Για να καταλάβουμε αυτά ας θυμηθούμε λίγο τον απόστολο Παύλο 
Ποικίλαις δυνάμεσι καὶ Πνεύματος Ἁγίου μερισμοῖς, Εβραίους β,4. 
Διαιρέσεις δὲ χαρισμάτων εἰσί, τὸ δὲ αὐτὸ Πνεῦμα·, Α' Κορινθίους ιβ,4. 
Ανακαινώσεως Πνεύματος Ἁγίου, οὗ ἐξέχεεν ἐφ᾿ ἡμᾶς πλουσίως, Τίτον γ,6. 
Εδώ βλέπουμε ότι άλλο το Άγιο Πνεύμα και άλλα τα χαρίσματα που σκορπίζει και ωστόσο τα χαρίσματα που σκορπίζει αποτελούν το ίδιο το Άγιο Πνεύμα, αμέριστος μερισμός, αδιαίρετη διαίρεσις. Αν όμως το μεν ήταν κτιστό και το άλλο άκτιστο δεν θα εκφραζόταν έτσι ο Απόστολος, δεν θα έλεγε ότι έγινε σε εμάς έκχυσις Αγίου Πνεύματος και συγχρόνως να εννοούσε ότι αυτό που εξεχύθει ήταν κτιστό. 
Οι αντίπαλοι Γρηγορίου του Παλαμά ονομάζονταν Βαρλααμισταί από το όνομα του Βαρλαάμ του Καλαβρού που ήταν επικεφαλής των. Η θεολογία του Βαρλαάμ όπως και όλη η θεολογία της Δύσεως ήταν εμποτισμένη από τον Αριστοτελισμό, που σημαίνει από τον ορθολογισμό, βάση αυτών των δεδομένων απέρριπταν την θεολογία των ησυχαστών την θεολογία του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά την θεολογία της Ορθοδόξου Εκκλησίας. 
Πίσω από τις φράσεις κτιστή ή άκτιστη χάρις και ουσία και ενέργεια στον Θεό, κρύβονται δύο ολόκληροι θεολογικοί κόσμοι. Ο κόσμος της Παπικής "εκκλησίας" που θεολογεί Αριστοτελικώς και ο κόσμος της Ορθοδόξου Εκκλησίας που θεολογεί μυστικώς, αγιοπνευματικώς. Στην Δυτική θεολογία διαπρέπει ο Θωμάς ο Ακινάτης, εξ ου και ο όρος θωμισμός, σε εμάς ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. 
Θυμήθηκα κάτι, το 1984 στην εορτή του Αγίου Φωτίου γινόταν στην αίθουσα της Αρχαιολογικής Εταιρείας μια ενδιαφέρουσα διάλεξη. Θέμα: Ο Μέγας Φώτιος.  
Ομιλητής ο διακεκριμένος καθηγητής της Βυζαντινής ιστορίας Νικόλαος Τωμαδάκης. 
Σε κάποιο σημείο της ομιλίας του αξιολόγησε τις δυσχέρειες για την επανένωση της Ορθοδόξου Εκκλησίας με την Ρωμαιοκαθολική και επεσήμανε ότι πάνω και από το πρωτείο και από το Φιλιόκβε και τα άζυμα και την καταναγκαστική αγαμία του κλήρου και λοιπά, στέκεται σαν μεγαλύτερη δυσχέρεια η θεολογία. 
Μια θεολογία που χαρακτηρίζεται από τον Θωμισμό, τον ορθολογισμό, τον Βαρλααμιτισμό και παρατήρησε ο εκλεκτός καθηγητής, όλα μπορεί να τα αρνηθεί η Παπική "εκκλησία", αλλά τον ορθολογιστικό τρόπο του θεολογείν, τον Θωμισμό και τους Βαρλααμιστές, δεν πρόκειται να τα απορρίψει, αυτά έχουν οριστικοποιήσει το Σχίσμα. 
Πίσω από την άρνηση ακτίστου χάριτος κρύβεται το δηλητήριο του ορθολογισμού. 
Ένας Χριστιανός που έμαθε να ζει με Εκκλησιαστικό φρόνημα ασπάζεται με ευλάβεια τα λείψανα ενός αγίου, ένας Χριστιανός ορθολογιστής βλέπει περιφρονητικά κάτι τέτοιο. 
Για την Ορθόδοξο θεολογία στα λείψανα του Αγίου υπάρχει η άκτιστη χάρις του Θεού, για αυτό πολλές φορές εκπέμπουν άρρητη ευωδία και μοσχοβολούν και θαυματουργούν. 
Για αυτό το λείψανο του προφήτη Ελισαίου ανέστησε νεκρό, βλέπε Δ Βασιλειών ιγ,21. 
Στον θεούμενο Άγιο μετά θάνατον, η άκτιστος Χάρις βρίσκεται και στην ψυχή αλλά και στο στο λείψανο προσκυνώντας ένα άγιο λείψανο έρχεσαι σε επαφή με την ενέργεια και την δύναμη του Θεού και επειδή η ενέργεια του Θεού χωρίζεται αχωρίστως από τον Θεό έρχεσαι σε πραγματική θεοκοινωνία.
Πόσες φορές >λουλούδια που έφεραν σε Ορθόδοξη Εκκλησία< σταυρολούλουδα του επιταφίου, του Εσταυρωμένου, της εικόνας της Παναγίας, δεν μαράθηκαν και κατόπιν μερικά από αυτά άνθησαν; Η άκτιστη χάρις του Θεού που κυκλοφορεί μέσα στους ναούς από νεκρά τα ανέστησε, όπως άλλοτε η άκτιστη χάρις που υπήρχε στα λείψανα του προφήτου Ελισαίου ανέστησε τον νεκρό που ενταφιαζόταν δίπλα του. 
Είναι λοιπόν πολύ μακρινός ο Θεός, υπερούσιος και απρόσιτος ως προς την άκτιστη Θεία του ουσία, αλλά είναι και ενδοκοσμικός προσιτός και κοινωνητός ως προς τις άκτιστες Θείες του ενέργειες και οι Θείες ενέργειες διαιρούνται αδιαιρέτως από την Θεία ουσία και σε κάθε Θεία ενέργεια είναι παρών όλος ο Θεός αφού μερίζεται αμερίστως.
Είθε όλοι οι ακροατές μας να απαλλαγούν από κάθε δαιμονική ενέργεια και να γίνουν μέτοχοι την ακτίστων χαρίτων του Θεού, αμήν.

Posted in Γρηγόριος Παλαμάς, Ουσία και ενέργεια στον Θεό, Παπικοί