11/7/2020
Ο άγιος γέροντας Δανιήλ Γούβαλης 1949 - 11/7/2009
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ
ΤΗΣ ΤΙΜΙΑΣ ΚΑΡΑΣ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΤΙΤΟΥ
ΤΗΣ ΤΙΜΙΑΣ ΚΑΡΑΣ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΤΙΤΟΥ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΒΕΝΕΤΙΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΑ
1) ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ
2) ΙΤΑΛΙΚΗ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ
Οι επιστολές μεταξύ των κ. Ουρμπάνι, κ. Τσικονιάνι, κ. Μπέα.
3) ΟΜΙΛΙΕΣ
Ομιλίες Αρχ. Ευγενίου, Αρχ. Χρυσοστόμου, Παναγιώτη Τρεμπέλα, κ. Ουρμπάνι.
4) ΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
Τοπικές Κρητικές εφημερίδες: Πατρίς, Μεσόγειος, Αλλαγή και άλλες.
Εφημερίδες και έντυπα: περιοδικό Ανάπλασις, εφημ. Καθολική, εφημ. La Croix.
Θείω νεύματι εκ Βενετίας, η υπέρτιμος κάρα σου Τίτε, επανήκεν αρτίως τη νήσω σου, ως πατρικής προμηθείας τεκμήριον, και χαρισμάτων ενθέων κειμήλιον, ᾗ προτρέρχοντες, καρπούμεθα την ενέργειαν του Πνεύματος και πόθω ευφημούμεν σε. ᾗ όπου προστρέχοντες...
1) ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ
2) ΙΤΑΛΙΚΗ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ
Οι επιστολές μεταξύ των κ. Ουρμπάνι, κ. Τσικονιάνι, κ. Μπέα.
3) ΟΜΙΛΙΕΣ
Ομιλίες Αρχ. Ευγενίου, Αρχ. Χρυσοστόμου, Παναγιώτη Τρεμπέλα, κ. Ουρμπάνι.
4) ΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
Τοπικές Κρητικές εφημερίδες: Πατρίς, Μεσόγειος, Αλλαγή και άλλες.
Εφημερίδες και έντυπα: περιοδικό Ανάπλασις, εφημ. Καθολική, εφημ. La Croix.
Θείω νεύματι εκ Βενετίας, η υπέρτιμος κάρα σου Τίτε, επανήκεν αρτίως τη νήσω σου, ως πατρικής προμηθείας τεκμήριον, και χαρισμάτων ενθέων κειμήλιον, ᾗ προτρέρχοντες, καρπούμεθα την ενέργειαν του Πνεύματος και πόθω ευφημούμεν σε. ᾗ όπου προστρέχοντες...
Ο όλος άνθρωπος είναι σώμα και ψυχή για αυτό η θεία χάρη παραμένει αιωνίως και στο σώμα. Στα λείψανα του Αγίου υπάρχει η άκτιστη χάρις του Θεού, για αυτό εκπέμπουν άρρητη ευωδία και μοσχοβολούν και θαυματουργούν, για αυτό το λείψανο του προφήτη Ελισαίου ανέστησε νεκρό, βλέπε Δ' Βασ. 13,21 καὶ ἐγένετο αὐτῶν θαπτόντων τὸν ἄνδρα, καὶ ἰδοὺ εἶδον τὸν μονόζωνον καὶ ἔῤῥιψαν τὸν ἄνδρα ἐν τῷ τάφῳ Ἑλισαιέ, καὶ ἐπορεύθη καὶ ἥψατο τῶν ὀστέων Ἑλισαιὲ καὶ ἔζησε καὶ ἀνέστη ἐπὶ τοὺς πόδας αὐτοῦ.
Στον θεούμενο Άγιο μετά θάνατον η άκτιστος χάρη βρίσκεται στην ψυχή αλλά και στο λείψανο. Προσκυνώντας ένα άγιο λείψανο έρχεσαι σε επαφή με την ενέργεια και την δύναμη του Θεού και επειδή η ενέργεια του Θεού χωρίζεται αχωρίστως από τον Θεό έρχεσαι σε πραγματική θεοκοινωνία. Ποικίλαις δυνάμεσι καὶ Πνεύματος Ἁγίου μερισμοῖς, Εβρ. 2,4. Διαιρέσεις δὲ χαρισμάτων εἰσί, τὸ δὲ αὐτὸ Πνεῦμα·, Α' Κορ.12,4. Ανακαινώσεως Πνεύματος Ἁγίου, οὗ ἐξέχεεν ἐφ᾿ ἡμᾶς πλουσίως, Τίτον 3,6. Εδώ βλέπουμε ότι άλλο το Άγιο Πνεύμα και άλλα τα χαρίσματα που σκορπίζει και ωστόσο τα χαρίσματα που σκορπίζει αποτελούν το ίδιο το Άγιο Πνεύμα, αμέριστος μερισμός, αδιαίρετη διαίρεσις.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ
Την 11η Μαΐου 1966 αναχώρησε αεροπορικώς μέσω Ρώμης προς Βενετία αντιπροσωπεία της Εκκλησίας Κρήτης αποτελούμενη από τους Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Κισάμου και Σελίνου κ. κ. Ειρηναίο [Γαλανάκη, 10/11/1911-30/4/2013] τον πανοσιολογιότατο Πρωτοσύγκελλο αρχιμανδρίτη Κύριλλο [Κυπριωτάκη, μετέπειτα Μητροπολίτης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, 1932-2005] τον πανοσιολογιότατο αρχιμανδρίτη Φώτιο [Χατζάκη] και τον διάκονο Γεώργιο.
Το αεροσκάφος της Ολυμπιακής προσγειώθηκε 13:30 τοπική ώρα στην Ρώμη.
Εκεί υποδέχθηκαν την αποστολή ο Έλληνας πρόξενος στην Ρώμη Μιχάλης Μούτσιος και ο κ. Duprey [Πιέρ Φρανσουά Μαρί Ζοζέφ Ντυπρέ 26/11/1922-13/5/2007 Γραμματέας του Παπικού συμβουλίου για την προώθηση της Χριστιανικής ενότητας, τότε Παπικός "ιερέας" μετέπειτα ψιλώ ονόματι "επίσκοπος" Θηβάρεως]
Περί τις 19:00 η αντιπροσωπεία αναχώρησε αεροπορικώς από Ρώμη προς Βενετία.
Στο αεροδρόμιο υποδέχθηκε την αποστολή ο καρδινάλιος Τζοβάνι Ουρμπάνι, [1900-1969 καρδινάλιος και "πατριάρχης" Βενετίας] ο Σεβασμιότατος μητροπολίτης Αυστρίας κ. Χρυσόστομος [Τσίτερ 1903-1995] ο αρχιμ. Βενέδικτος Νικήτας [εφημέριος Ορθοδόξου Κοινότητας Βενετίας] και ο πρόξενος της Ελλάδος στην Βενετία Λεωνίδας Μαυρομιχάλης.
Την επόμενη, 12 Μαΐου, περί 10:00 έλαβε χώρα "λειτουργία" στην Βασιλική αγ. Μάρκου.
Στις 19:30 έγινε ειδική τελετή αναγνώρισης του ιερού λειψάνου της κάρας του Αγίου Τίτου. Έπειτα ακολούθησε η προσκύνηση του ιερού λειψάνου και η εναπόθεση της κάρας σε θήκη σχήματος αρχιερατικής μήτρας.
Περί τις 20:00 παρατέθηκε γεύμα στο οποίο ο καρδινάλιος Ουρμπάνι είπε ότι η παράδοση του ιερού λειψάνου του αγίου Τίτου είναι μια θυσία για την "εκκλησία" και την πόλη της Βενετίας, αλλά η λύπη του αποχωρισμού τούτου αντισταθμίζεται από την χαρά, ότι εκπληρώνεται ένα οικουμενικό καθήκον και προσφέρεται μια μεγάλη ικανοποίηση στον Ορθόδοξο κλήρο και λαό της Κρήτης. Απαντώντας ο Σεβ. Κισσάμου και Σελίνου κ. Ειρηναίος ανέφερε την ευγνωμοσύνη της Εκκλησίας της Κρήτης προς την Βενετία η οποία σε χρόνους χαλεπούς διαφύλαξε την τίμια κάρα του πρώτου επισκόπου Κρήτης και τώρα την δίδει πίσω σε εποχή κατά την οποία οι θησαυροί της πίστεως γίνονται πάλι κοινό κτήμα για όλους.
Στον θεούμενο Άγιο μετά θάνατον η άκτιστος χάρη βρίσκεται στην ψυχή αλλά και στο λείψανο. Προσκυνώντας ένα άγιο λείψανο έρχεσαι σε επαφή με την ενέργεια και την δύναμη του Θεού και επειδή η ενέργεια του Θεού χωρίζεται αχωρίστως από τον Θεό έρχεσαι σε πραγματική θεοκοινωνία. Ποικίλαις δυνάμεσι καὶ Πνεύματος Ἁγίου μερισμοῖς, Εβρ. 2,4. Διαιρέσεις δὲ χαρισμάτων εἰσί, τὸ δὲ αὐτὸ Πνεῦμα·, Α' Κορ.12,4. Ανακαινώσεως Πνεύματος Ἁγίου, οὗ ἐξέχεεν ἐφ᾿ ἡμᾶς πλουσίως, Τίτον 3,6. Εδώ βλέπουμε ότι άλλο το Άγιο Πνεύμα και άλλα τα χαρίσματα που σκορπίζει και ωστόσο τα χαρίσματα που σκορπίζει αποτελούν το ίδιο το Άγιο Πνεύμα, αμέριστος μερισμός, αδιαίρετη διαίρεσις.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ
Την 11η Μαΐου 1966 αναχώρησε αεροπορικώς μέσω Ρώμης προς Βενετία αντιπροσωπεία της Εκκλησίας Κρήτης αποτελούμενη από τους Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Κισάμου και Σελίνου κ. κ. Ειρηναίο [Γαλανάκη, 10/11/1911-30/4/2013] τον πανοσιολογιότατο Πρωτοσύγκελλο αρχιμανδρίτη Κύριλλο [Κυπριωτάκη, μετέπειτα Μητροπολίτης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, 1932-2005] τον πανοσιολογιότατο αρχιμανδρίτη Φώτιο [Χατζάκη] και τον διάκονο Γεώργιο.
Το αεροσκάφος της Ολυμπιακής προσγειώθηκε 13:30 τοπική ώρα στην Ρώμη.
Εκεί υποδέχθηκαν την αποστολή ο Έλληνας πρόξενος στην Ρώμη Μιχάλης Μούτσιος και ο κ. Duprey [Πιέρ Φρανσουά Μαρί Ζοζέφ Ντυπρέ 26/11/1922-13/5/2007 Γραμματέας του Παπικού συμβουλίου για την προώθηση της Χριστιανικής ενότητας, τότε Παπικός "ιερέας" μετέπειτα ψιλώ ονόματι "επίσκοπος" Θηβάρεως]
Περί τις 19:00 η αντιπροσωπεία αναχώρησε αεροπορικώς από Ρώμη προς Βενετία.
Στο αεροδρόμιο υποδέχθηκε την αποστολή ο καρδινάλιος Τζοβάνι Ουρμπάνι, [1900-1969 καρδινάλιος και "πατριάρχης" Βενετίας] ο Σεβασμιότατος μητροπολίτης Αυστρίας κ. Χρυσόστομος [Τσίτερ 1903-1995] ο αρχιμ. Βενέδικτος Νικήτας [εφημέριος Ορθοδόξου Κοινότητας Βενετίας] και ο πρόξενος της Ελλάδος στην Βενετία Λεωνίδας Μαυρομιχάλης.
Την επόμενη, 12 Μαΐου, περί 10:00 έλαβε χώρα "λειτουργία" στην Βασιλική αγ. Μάρκου.
Στις 19:30 έγινε ειδική τελετή αναγνώρισης του ιερού λειψάνου της κάρας του Αγίου Τίτου. Έπειτα ακολούθησε η προσκύνηση του ιερού λειψάνου και η εναπόθεση της κάρας σε θήκη σχήματος αρχιερατικής μήτρας.
Περί τις 20:00 παρατέθηκε γεύμα στο οποίο ο καρδινάλιος Ουρμπάνι είπε ότι η παράδοση του ιερού λειψάνου του αγίου Τίτου είναι μια θυσία για την "εκκλησία" και την πόλη της Βενετίας, αλλά η λύπη του αποχωρισμού τούτου αντισταθμίζεται από την χαρά, ότι εκπληρώνεται ένα οικουμενικό καθήκον και προσφέρεται μια μεγάλη ικανοποίηση στον Ορθόδοξο κλήρο και λαό της Κρήτης. Απαντώντας ο Σεβ. Κισσάμου και Σελίνου κ. Ειρηναίος ανέφερε την ευγνωμοσύνη της Εκκλησίας της Κρήτης προς την Βενετία η οποία σε χρόνους χαλεπούς διαφύλαξε την τίμια κάρα του πρώτου επισκόπου Κρήτης και τώρα την δίδει πίσω σε εποχή κατά την οποία οι θησαυροί της πίστεως γίνονται πάλι κοινό κτήμα για όλους.
Ο Σεβ. μητροπολίτης Αυστρίας ευχαρίστησε τον κ. Ουρμπάνι εκ μέρους της Α.Θ.Π. τον Οικουμενικό Πατριάρχη Αθηναγόρα για την απόδοση της κάρας του πρώτου επισκόπου Εκκλησίας Κρήτης, αγαπημένης και αφοσιωμένης θυγατέρας της Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως. Ακολούθησε η υπογραφή των πρωτοκόλλων παραδόσεως και παραλαβής της κάρας. Από τον Σεβ. Ειρηναίο δόθηκε προς τον κ. Ουρμπάνι ευχαριστήρια επιστολή του Σεβ. Ευγενίου σε μεμβράνη με Βυζαντινή γραφή, μια εικόνα της Θεοτόκου και ένας αργυρός σταυρός αντίγραφο σταυρού του 13ου αιώνα ώστε να εναποτεθεί εντός της λειψανοθήκης του Αγίου Τίτου.
Την 13 Μαΐου και γύρω στις 09:00 η κάρα του αγίου Τίτου μεταφέρθηκε στο αεροδρόμιο της Βενετίας συνοδευόμενη από τα μέλη της Ελληνικής αποστολής και τους, Ολιβότι, Σκάρπα, Λόνγκ. [Τζουζέπε Ολιβότι 1905-1974, "βοηθός επίσκοπος" Βενετίας, τιτουλάριος "επίσκοπος" Σάμου. Τζουζέπε Σκάρπα τότε "αρχιδιάκονος" της Βασιλικής αγ. Μάρκου. Τζον Λονγκ 1925-2005, Αμερικανός Ιησουίτης, βοηθός του Μπέα και επικεφαλής του τμήματος "ανατολικών Εκκλησιών" στο συμβούλιο για την προώθηση της Χριστιανικής ενότητας όπου ήταν γενικός γραμματέας ο καρδινάλιος Μπέα. Αυγουστίνος Μπέα 1881-1968, Γερμανός Ισουίτης, καρδινάλιος πρόεδρος της συστημένης από τον Πάπα Ιωάννη ΚΓ' επιτροπής για την δρομολόγηση της ενότητας των Χριστιανών].
Γύρω στις 13:15 προσγειώθηκε στο Ελληνικό το αεροσκάφος της Ολυμπιακής αεροπορίας και εκεί υποδέχθηκε την κάρα ο Μακαριότατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών κ. κ. Χρυσόστομος, μέλη της Ιεράς Συνόδου, πολιτικοί, διακόσιοι ιερείς από Μακεδονία Ήπειρο και Θεσσαλία, οι Κρητικής καταγωγής ιερείς της Αθηνών και Πειραιώς και μαθητές της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής σχολής. Ο αρχιεπίσκοπος ανέβηκε στο αεροσκάφος και ασπάσθηκε την κάρα και εν συνεχεία κατήλθε.
Στις 13:30 ο κ. Ολιβότι εμφανίσθηκε στην πόρτα του αεροπλάνου, κατήλθε και αποδόθηκαν τιμές ενώ μουσική έπαιζε η φιλαρμονική της Αεροπορίας. Σε ανοιχτό αυτοκίνητο επέβησαν οι κ. Ολιβότι και Σεβ. Ειρηναίος και με πομπή αυτοκινήτων η κάρα μεταφέρθηκε στον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών. Εκεί είχε κατασκευαστεί για την περίσταση ειδικό βάθρο προ της Ωραίας Πύλης καλυμμένο με πορφυρό ύφασμα, ο πρωτοπρεσβύτερος Ευάγγελος Μπονώρης παρέλαβε την κάρα προς φύλαξη.
Την 14η Μαΐου τελέσθηκε Αρχιερατική Θεία Λειτουργία στον Μητροπολιτικό Ναό ιερουργούντος του Σεβ. Μητροπολίτου Ηλείας Γερμανού. Η κάρα παρέμεινε για προσκύνημα μέχρις τις 16:00.
Περί τις 17:00 η Κάρα του Αγίου συνοδεία του Μακαριότατου Αρχιεπισκόπου Αθηνών κ. Χρυσοστόμου και των μελών της Ιεράς Συνόδου μεταφέρθηκε με πομπή στο Φαληρικό Δέλτα όπου ανέμενε το αντιτορπιλικό "Δόξα" και εναποτέθηκε σε βάθρο με κάλυμμα προφυρού χρώματος ενώ άγημα απέδιδε τιμές.
Περί τις 18:00 το Δόξα απέπλευσε για Ηράκλειο. Στο πλοίο έγιναν οι ακολουθίες του εσπερινού, όρθρου και παρακλήσεις προς τον Άγιο Τίτο ενώ ομιλία έγινε προς το πλήρωμα από τον Σεβ. Αρχιεπίσκοπο Ευγένιο με περιεχόμενο την προσωπικότητα και το έργο του Αγίου αλλά και τα περί της κάρας του Αγίου.
Την 15η Μαΐου και περί ώρα 08:45 από τον ιερό Ναό του Αγίου Τίτου ξεκίνησε πομπή με συμμετοχή όλων των αρχιερέων και εκατό ιερέων.
Περί 09:00 στην πλατεία του Λιμεναρχείου Ηρακλείου έγινε δέηση υπέρ ευσταθείας των Εκκλησιών και της των πάντων ενώσεως, έπειτα ακολούθησε τελετή επί εξέδρας κατά την οποία παραδόθηκε η κάρα του Αγίου στον σεβ. Ευγένιο. Έγιναν προσφωνήσεις από τον κ. Ολιβόττι και τον Σεβ. Ευγένιο. Τιμές απέδωσαν οι φιλαρμονικές της Vης Μεραρχίας και του Δήμου Ηρακλείου, άγημα ναυτών και ένοπλο τμήμα στρατού. Η τελετή ηχογραφήθηκε από την Ε.Ι.Ρ. ώστε να μεταδοθεί το βράδυ στα επίκαιρα και κινηματογραφήθηκε. Στην συνέχεια η κάρα βασταζόμενη από τον Σεβ. Ευγένιο κινήθηκε με πομπή δια της πλατείας του λιμανιού και της οδού 25ης Αυγούστου. Στην είσοδο της οδού 25ης Αυγούστου είχε στηθεί επιγραφή με Βυζαντινή γραφή, "Τίτω τω Πρώτω Επισκόπω Προστάτη και Πάτρωνι Κρήτης ώσπερ παίδες ευγνώμονες".
Την 13 Μαΐου και γύρω στις 09:00 η κάρα του αγίου Τίτου μεταφέρθηκε στο αεροδρόμιο της Βενετίας συνοδευόμενη από τα μέλη της Ελληνικής αποστολής και τους, Ολιβότι, Σκάρπα, Λόνγκ. [Τζουζέπε Ολιβότι 1905-1974, "βοηθός επίσκοπος" Βενετίας, τιτουλάριος "επίσκοπος" Σάμου. Τζουζέπε Σκάρπα τότε "αρχιδιάκονος" της Βασιλικής αγ. Μάρκου. Τζον Λονγκ 1925-2005, Αμερικανός Ιησουίτης, βοηθός του Μπέα και επικεφαλής του τμήματος "ανατολικών Εκκλησιών" στο συμβούλιο για την προώθηση της Χριστιανικής ενότητας όπου ήταν γενικός γραμματέας ο καρδινάλιος Μπέα. Αυγουστίνος Μπέα 1881-1968, Γερμανός Ισουίτης, καρδινάλιος πρόεδρος της συστημένης από τον Πάπα Ιωάννη ΚΓ' επιτροπής για την δρομολόγηση της ενότητας των Χριστιανών].
Γύρω στις 13:15 προσγειώθηκε στο Ελληνικό το αεροσκάφος της Ολυμπιακής αεροπορίας και εκεί υποδέχθηκε την κάρα ο Μακαριότατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών κ. κ. Χρυσόστομος, μέλη της Ιεράς Συνόδου, πολιτικοί, διακόσιοι ιερείς από Μακεδονία Ήπειρο και Θεσσαλία, οι Κρητικής καταγωγής ιερείς της Αθηνών και Πειραιώς και μαθητές της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής σχολής. Ο αρχιεπίσκοπος ανέβηκε στο αεροσκάφος και ασπάσθηκε την κάρα και εν συνεχεία κατήλθε.
Στις 13:30 ο κ. Ολιβότι εμφανίσθηκε στην πόρτα του αεροπλάνου, κατήλθε και αποδόθηκαν τιμές ενώ μουσική έπαιζε η φιλαρμονική της Αεροπορίας. Σε ανοιχτό αυτοκίνητο επέβησαν οι κ. Ολιβότι και Σεβ. Ειρηναίος και με πομπή αυτοκινήτων η κάρα μεταφέρθηκε στον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών. Εκεί είχε κατασκευαστεί για την περίσταση ειδικό βάθρο προ της Ωραίας Πύλης καλυμμένο με πορφυρό ύφασμα, ο πρωτοπρεσβύτερος Ευάγγελος Μπονώρης παρέλαβε την κάρα προς φύλαξη.
Την 14η Μαΐου τελέσθηκε Αρχιερατική Θεία Λειτουργία στον Μητροπολιτικό Ναό ιερουργούντος του Σεβ. Μητροπολίτου Ηλείας Γερμανού. Η κάρα παρέμεινε για προσκύνημα μέχρις τις 16:00.
Περί τις 17:00 η Κάρα του Αγίου συνοδεία του Μακαριότατου Αρχιεπισκόπου Αθηνών κ. Χρυσοστόμου και των μελών της Ιεράς Συνόδου μεταφέρθηκε με πομπή στο Φαληρικό Δέλτα όπου ανέμενε το αντιτορπιλικό "Δόξα" και εναποτέθηκε σε βάθρο με κάλυμμα προφυρού χρώματος ενώ άγημα απέδιδε τιμές.
Περί τις 18:00 το Δόξα απέπλευσε για Ηράκλειο. Στο πλοίο έγιναν οι ακολουθίες του εσπερινού, όρθρου και παρακλήσεις προς τον Άγιο Τίτο ενώ ομιλία έγινε προς το πλήρωμα από τον Σεβ. Αρχιεπίσκοπο Ευγένιο με περιεχόμενο την προσωπικότητα και το έργο του Αγίου αλλά και τα περί της κάρας του Αγίου.
Την 15η Μαΐου και περί ώρα 08:45 από τον ιερό Ναό του Αγίου Τίτου ξεκίνησε πομπή με συμμετοχή όλων των αρχιερέων και εκατό ιερέων.
Περί 09:00 στην πλατεία του Λιμεναρχείου Ηρακλείου έγινε δέηση υπέρ ευσταθείας των Εκκλησιών και της των πάντων ενώσεως, έπειτα ακολούθησε τελετή επί εξέδρας κατά την οποία παραδόθηκε η κάρα του Αγίου στον σεβ. Ευγένιο. Έγιναν προσφωνήσεις από τον κ. Ολιβόττι και τον Σεβ. Ευγένιο. Τιμές απέδωσαν οι φιλαρμονικές της Vης Μεραρχίας και του Δήμου Ηρακλείου, άγημα ναυτών και ένοπλο τμήμα στρατού. Η τελετή ηχογραφήθηκε από την Ε.Ι.Ρ. ώστε να μεταδοθεί το βράδυ στα επίκαιρα και κινηματογραφήθηκε. Στην συνέχεια η κάρα βασταζόμενη από τον Σεβ. Ευγένιο κινήθηκε με πομπή δια της πλατείας του λιμανιού και της οδού 25ης Αυγούστου. Στην είσοδο της οδού 25ης Αυγούστου είχε στηθεί επιγραφή με Βυζαντινή γραφή, "Τίτω τω Πρώτω Επισκόπω Προστάτη και Πάτρωνι Κρήτης ώσπερ παίδες ευγνώμονες".
Η πομπή κατέληξε στον ναό του Αγίου όπου η κάρα εναποτέθηκε σε ξυλόγλυπτο κουβούκλιο τοποθετημένο επί των βαθμίδων του επισκοπικού θρόνου.
Ακολούθως τελέσθηκε αρχιερατικό συλλείτουργο.
Το πρωί της 16ης Μαΐου έγινε ξενάγηση της αντιπροσωπείας στο αρχαιολογικό μουσείο και στην Κνωσσό. Ακολούθως έγινε επίσκεψη στην ιερά μονή αγίου Γεωργίου Επανωσήφη. Εκεί υποδέχθηκε την αντιπροσωπεία ο πανοσ. ηγούμενος κ. Παΐσιος, οι ηγούμενοι των ιερών μονών, Αγκαράθου Κύριλλος, αγίου Ιωάννου Θεολόγου Γρηγόριος, Καρδιωτίσσης Θεοδόσιος, οι 35 αδελφοί της μονής Επανωσήφη και άλλοι αδελφοί διαφόρων μονών. Ιδιαίτερη εντύπωση προξένησε η ευχή του Scarpa υπέρ της ενότητος, "ένωσιν, (όχι όμως Φλωρεντίας , αλλά) εν αγάπην". Περί τις 21:00 παρατέθηκε γεύμα στο Μητροπολιτικό μέγαρο ακολούθησε δεξίωση κατά την διάρκεια της οποίας προσφέρθηκαν δώρα και το μετάλλιον της επανακομιδής της τίμιας κάρας.
Την 17η Μαΐου η αντιπροσωπεία της Βενετίας ξεναγήθηκε στην Γόρτυνα και στην Φαιστό. Στους Αγίους Δέκα έγινε υποδοχή της αντιπροσωπείας από τον σεβ. μητροπολίτη Γορτύνης κ. Τιμόθεο και παρατέθηκε γεύμα στην ιερά μονή Παναγίας Καλυβιανής. Χόρεψαν Κρητικούς χορούς οι τρόφιμοι του Ορφανοτροφείου της Μητροπόλεως.
Περί τις 18:00 η αντιπροσωπεία μετέβη στον ιερό ναό του Αγίου Τίτου για αποχαιρετιστήριο προσκύνημα του ιερού λειψάνου. Ακολούθως η αντιπροσωπεία μετέβη με αυτοκίνητο από την 25η Αυγούστου προς το Μητροπολιτικό μέγαρο όπου έγινε αποχαιρετιστήρια δεξίωση. Στην αντιπροσωπεία δόθηκε αναμνηστικό μετάλλιο της 1000ης επετείου απελευθερώσεως της Κρήτης από τον Νικηφόρο Φωκά και πολυτελή έκδοση του Α' Διεθνούς Κρητολογικού συνεδρίου, [22-28 Σεπτεμβρίου 1961].
Περί τις 20:00 η Βενετική αντιπροσωπεία προσκύνησε στον ιερό ναό Αγίου Μηνά και ακολούθως αναχώρησε για το αεροδρόμιο Ηρακλείου.
Διάφορα
Στην αρχιερατική λειτουργία ο Μητροπολίτης Δημητριάδος Δαμασκηνός διάβασε μια από τις ευχές στα Λατινικά. Κατά την μεταβολή των Τιμίων δώρων γονάτισαν και οι Παπικοί.
Ο κ. Olivotti βλέποντας τις εκδηλώσεις ευλάβειας των Χριστιανών απευθύνθηκε προς τον σεβασμιότατο κ.κ. Ευγένιο και είπε "έπρεπε να είναι παρών ο άγιος πατέρας για να δει τις άγιες αυτές εκδηλώσεις του ευσεβούς λαού σας υπέρ την ενότητος. Ο καρδινάλιος πατριάρχης Βενετίας θα λυπηθεί περισσότερο γιατί λόγω των καθηκόντων του δεν μπόρεσε να παραστεί στην επανακομιδή της τίμιας κάρας του αγίου Τίτου εδώ".
Η κάρα είναι χωρίς την κάτω σιαγόνα, αυτή έχει δοθεί στο Ζαντάρ.
ΟΜΙΛΙΕΣ
Ομιλία Αρχιεπισκόπου Ευγενίου
Εκφωνήθηκε στον Ιερό Ναό Αγίου Τίτου
Αγία και κλητή η παρούσα ημέρα, λαμπρά και χαρμόσυνος, κινούσα ημάς ευλαβώς εις δόξαν και ευχαριστίαν, εις τιμήν και εις προσκύνησιν του ενός Θεού, του αποκαλυφθέντος υπό του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, κατευθύνοντας και διευθύνοντας την Ιστορίαν. Ναι, το πιστεύω και το ομολογώ, πάλιν, ο Θεός ήγαγεν ημάς εις τον σταθμόν τούτον της ιστορίας, τον μοναδικό εις την ιστορίαν της Εκκλησίας τς Κρήτης, κατά τον οποίον η σεβασμία Εκκλησία της Βενετίας απέδωκε φιλαδέλφως εις την Εκκλησίαν της Κρήτης, το τίμιον λείψανον της κάρας του πρώτου Επισκόπου αυτής, ήτις και παρέλαβε μετά θερμών εκδηλώσεων φιλαδελφίας, ευγνωμοσύνης και ευχαριστίας τον πολύτιμον τούτον πνευματικόν θησαυρόν, τον δοκιμώτερον υπέρ χρυσίον και τιμιώτερον λίθων πολυτελών. Αλλά κατά την ιεράν αυτήν στιγμήν το πνεύμα μου αποσπάται από το παρόν, διασχίζει τους αιώνας μέχρι των αποστολικών χρόνων, μέχρι του 66μΧ 1900 χρόνια από σήμερον, ότε το σκεύος της εκλογής ο μέγας των εθνών απόστολος Παύλος καθιστά τον Άγιον Τίτον -γνήσιον τέκνον αυτού κατά κοινήν πίστιν και εμπνευσμένον συνεργάτην του- πρώτον Επίσκοπον Κρήτης. "Τούτου χάριν κατέλιπόν σε ἐν Κρήτῃ, ἵνα τὰ λείποντα ἐπιδιορθώσῃ, καὶ καταστήσῃς κατὰ πόλιν πρεσβυτέρους, ὡς ἐγώ σοι διεταξάμην" Τιτ. 1,5
Ο άγιος Ανδρέας, Αρχιεπίσκοπος Κρήτης, ο Ιεροσολυμίτης [712-740] εις εγκώμιον του εις τον Άγιον Τίτον, επί τη μνήμη αυτού, εκφράζων την αΐδιον τιμήν και ευλάβειαν των Κρητών Χριστιανών προς τον πρώτον Επίσκοπον των, κηρύττει: "Τίτος του σκεύους της εκλογής ο συνέκδημος, η ακρότομος έδρα και πέτρα της πίστεως, το θεόκτιστον των Κρητών Εκκλησίας προπύργιον, ο της δυοκαιδεκάδος των τήδε καθέδρας αρχίθρονος, ο φαιδρός του εκκλησιαστικού στερεώματος ήλιος, των οικείων τέκνων ο πρόμαχος , ο πυρσός της ευσεβείας, η στήλη των αρετών, η εύλαλος των δογμάτων λύρα, ο πάτρης προστάτης". [Λόγος αγίου Ανδρέα "εις τον άγιον και μακάριον και πανεύφημον Χριστού απόστολον Τίτον"] Ως συνάγεται εκ της προς Τίτον επιστολής, η πνευματική και ηθική κατάστασις των Κρητών, ότε ήλθεν ο Παύλος εις Κρήτην, δεν ήτο ευχάριστος, Και όμως δια της χάριτος του Θεού, δια του αποστόλου Παύλου και του Αγίου Τίτου και των αξίων διαδόχων του επραγματοποιήθη προοδευτικώς, όπως παντού, όπου διεδίδετω ο Χριστιανισμός και ιδρύοντο Εκκλησίαι, η πνευματική και ηθική ανύψωσις και τελειοποίησις. Τούτο κηρύττουν οι καλλίνικοι μάρτυρες της Γορτύνης και οι άλλοι Κρήτες μάρτυρες και νεομάρτυρες, οι Κύριλλοι, οι Ευμένιοι και οι Ανδρέαι, οι όσιοι και οι δίκαιοι, οι καλώς τον αγώνα εν Κρήτη τελέσαντες και την πίστιν τηρήσαντες. Αλλά και οι αγώνες και αι θυσίαι του Κρητικού λαού υπέρ των ευγενεστέρων ιδανικών της ανθρωπότητος, αι οποίαι τον αναδεικνύουν εν τω συνόλων του εκ των ευρωστοτέρων κλάδων της Ελληνικής οικογενείας και της ανθρωπίνης φυλής. Το πνεύμα μου συνεχίζει την πορείαν του διαμέσου της ιστορίας, θαυμάζον το καλλίκαρπον παρελθόν της Μιας Αδιαιρέτου Εκκλησίας και αποκομίζον υπερηφάνειαν και εγκαύχησιν δι' όσα επετέλεσεν ηνωμένη, έκτακτα και θαυμαστά, εις αγιότητα κατά Χριστόν και εις εκκλησιαστική δράσιν. Και θλίβομαι βαθέως, όπως είμαι βέβαιος, ότι θλίβεστε και σεις, αδελφοί μου, διότι αίτια εξωτερικά και αδυναμίαι ανθρώπιναι και αντιλήψεις πεπλανημέναι διήρεσαν την Μίαν Εκκλησία και εγένοντο εμπόδιον, ίνα ηνωμένη συνεχίσει την οικουμενικήν της αποστολήν, την οποίαν ο Κύριος ημών εθέσπισε δι' αυτήν και την οποίαν εζήτησεν από τον Ουράνιον Αυτού Πατέρα κατά την τελευταίαν νύκτα της επί Γης ζωής Του. Ας ακούσωμεν την φωνήν Του: Πάτερ, τήρησον αυτούς εν τω ονόματί Σου, ίνα εν ώσι, καθώς και ημείς εν εσμέν". Αλλά, εάν είναι αναντίρρητον γεγονός, ότι η Εκκλησία του Χριστού φέρει σήμερον την θλιβεράν κληρονομίαν του διαμελισμού της Εκκλησίας υπάρχει αδιαίρετον, ενιαίον και αμέριστον το πνεύμα της Μιας Εκκλησίας και του ενός Χριστιανισμού και ότι καταβάλλονται σήμερον θεάρεστοι προσπάθεια από μέρους Ορθοδόξων και Ρωμαιοκαθολικών και των χριστιανών της διαμαρτυρήσεως, ηγουμένων της Α. Θειοτάτης Παναγιότητος του Οικουμενικού Πατριάρχου Αθηναγόρου του Α' και του πάπα Παύλου του ς' και του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών δια την ενότητα των Χριστιανών εν τω πνεύματι του Χριστού, όπερ αγάπη εστίν. Αναμφιβόλως σήμερον οι Χριστιανοί εν όλων τω κόσμω ευρισκόμεθα εγγύτερον αλλήλων και αι Εκκλησίαι, στενότερον ηνωμέναι, αντιμετωπίζουν εν αγάπη τα βασικά προβλήματα, τα οποία σχετίζονται με το μέλλον της ανθρωπότητος, αλλά και με το ιδικών των μέλλον, με αυτήν την επιβίωσιν αυτών και επιζητούν την λύσιν αυτών εν τω πνεύματι των ακαταλύτων αρχών της αγάπης και της δικαιοσύνης. Αγαπητοί αδελφοί μου, ας μεταστραφεί λοιπόν η λύπη ημών εις χαράν και εις αδιάλειπτον προσευχήν εις Θεόν, την Υπεραγίαν Θεοτόκον, τον άγιον Τίτον και πάντας τους Αγίους υπέρ της επιστροφής εις Χριστόν της μακράν Αυτού ζώσης ανθρωπότητος και υπέρ της των πάντων ενώσεως. Αλλά και εις χρέος, ίνα δια του αγιασμού και της εν Χριστώ τελειώσεως ημών, συμβάλωμεν εις την επανένωσιν των εν όλων των κόσμω Χριστιανών. Διότι, η αγιότης των επί μέρους σημαίνει αγιασμόν και του όλου και προωθεί εις την ενότητα. Η αγία δε ολότης, αποτελεί την ασφαλεστέραν ενότητα.
Ομιλία κ. Ουρμπάνι
[Η ομιλία εκφωνήθηκε στην Βενετία, Άγιος Μάρκος, την Πέμπτη 12 Μαΐου 1966 κατά την διάρκεια της Παπικής "λειτουργίας" ενώπιον της κάρας του Αγίου]
Καλώς ήλθατε, αδελφοί της σεβασμίας Εκκλησίας της Κρήτης. Η παρουσία σας ενθαρρύνει την ψυχήν μας εις τας πιο αγαθάς ελπίδας εις το όνομα και εις την αγάπην του Χριστού, του λυτρωτού μας, δι' εκείνην την ένωσιν της πίστεως και της χάριτος, την οποίαν ο Διδάσκαλος επεκαλέσθη δι' όλους ημάς από τον Πατέρα εις την μεγαλειώδη αρχιερατικήν προσευχήν του, ως επισφράγισμα του μυστικού Δείπνου, πρώτης θυσίας της Καινής Διαθήκης, και εκ των προτέρων υπομνήματος της θυσίας επί του σταυρού. Η αιτία, η οποία σας φέρει εδώ από το χαρούμενο νησί σας, είναι δι' υμάς και δι' ημάς το οικουμενικόν πνεύμα, το οποίον αποτελεί την αιωνίαν ευαγγελικήν εντολήν της Εκκλησίας του Ιησού Χριστού και το χαρακτηριστικόν της εποχής μας. Η Β' Οικουμενική Σύνοδος του Βατικανού, αρξαμένη με προφητικόν θάρρος υπό του πάπα Ιωάννου και συνεχιζομένη και τελειουμένη με αποστολικήν σοφίαν υπό του πάπα Παύλου, υποχρεώνει όλους τους ανθρώπους καλής θελήσεως, ιδιαιτέρως εκείνους που δοξάζονται με το χριστιανικόν όνομα, να εργασθούν δια να αποφευχθή ο,τι δήποτε μας χωρίζει και δια να διευκολύνει ο,τι μας ενώνει. Η Βενετία εις την χιλιετήν ιστορίαν της, λόγω της γεωγραφικής της θέσεως και λόγω της πολιτικής της διοργανώσεως, αισθάνεται να έχει από την θείαν Πρόνοιαν την αποστολήν της συναντήσεως μεταξύ Ανατολής και Δύσεως υπεράνω του εμπορίου και των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Η Βενετία, παρακολουθούσα τα σημεία των καιρών, είναι ευτυχής, έστω και αν αισθάνεται τον πόνον του αποχωρισμού, να συμβάλη εις την επιθυμητήν ένωσιν, δίδουσα εις την σεβασμίαν και επιφανή Μητρόπολιν της Κρήτης το άγιον λείψανον της κάρας του Αγίου Τίτου, μαθητού του Αγίου Παύλου, και εξ αυτού κατασταθέντος ποιμένος της Εκκλησίας της Κρήτης. Όπως σεις καλώς γνωρίζετε, η παρουσία της Δημοκρατίας της Βενετίας εις το νησί της Κρήτης διήρκεσε επί τέσσαρας αιώνας, από το 1204 έως το 1669, από την επιτυχήν αποστολήν της Δ' Σταυροφορίας μέχρι τον τρομερόν και αποτυχόντα πόλεμον του Ηρακλείου. Μας ενθαρρύνει η σκέψις, ότι η παραμονή της Γαληνοτάτης εις τον νησί δεν ήτο μόνον δια εμπορικά και πολιτικά συμφέροντα, αλλά είχε και σημαντικήν επίδρασιν και εις την θρησκευτικήν ζωήν, όπως μαρτυρούσιν αι Εκκλησίαι, αι αφιερωμέναι εις τον Άγιον Μάρκον, εις την Παναγίαν και εις τον Άγιον Ρόκκον, οι πολλοί Ενετοί επίσκοποι, οι οποίοι εκόσμησαν την έδραν της Κρήτης, ο πτερωτός λέων, ο οποίος κρατεί ανοικτόν το Ευαγγέλιον της ειρήνης. Ήτον λοιπόν επόμενον, ότι φεύγοντες από το νησί οι Ενετοί θα έπαιρναν μαζί των τον πολύτιμον θησαυρόν της ευλαβείας και της αγάπης το τίμιον λείψανον της Κάρας του Αγίου Τίτου, διασώζοντες αυτήν ούτως από την βεβαίαν βεβήλωσιν και καταστροφήν, την οποίαν θα έκαμναν οι νικηταί. Το τίμιον λείψανον είχε την τιμητικήν αυτού θέσιν εντός του αγίου Μάρκου, όπου κάθε χρόνο, κατά την εορτήν του αγίου Τίτου, εξετίθετο εις τιμητικήν προσκύνησιν των πιστών. Αλλά πως ηδυνάμεθα να μην ανταποκριθώμεν εις τας απ' εσχάτως αιτήσεις των αδελφών της Κρήτης, οι οποίοι επεθύμουν να έχωσιν εις την Μητρόπολιν αυτών την διάσημον και πολύτιμον Κάραν εκείνου, ο οποίος κατόπιν εντολής του Αποστόλου Παύλου οργάνωσε την Εκκλησίαν της Κρήτης, καθιστών πρεσβυτέρους δια τας νέας κοινότητας. Η βεβαιότης, ότι εις την νήσον, η οποία μετά από είκοσιν αιώνας ενθυμείται το κήρυγμα του Ευαγγελίου εκ μέρους του αγαπητού μαθητού του αγίου Παύλου, ο άγιος Τίτος θα είχε μεγαλειώδη και αιωνίαν ευλάβειαν, μας έπεισεν, ίνα εμπιστεθώμεν σεβάσμιοι Ιεράρχαι, αυτόν τον θησαυρόν, ίνα η επιστροφή τούτου αρχίσει ένα νέον σύνδεσμον φιλικής αδελφοσύνης μεταξύ της ιδικής μας και της ιδικής σας Εκκλησίας. Από τα ιερά κείμενα η αποστολική δράσις του αγίου Τίτου εμφανίζεται με τούτο το ειδικόν χαρακτηριστικόν: Είναι ο φορεύς της συμφιλιώσεως και της ειρήνης! Εις την Ιερουσαλήμ λαμβάνει μέρος μαζί με τον Παύλον και τον Βαρνάβαν εις την Α' Αποστολικήν Σύνοδον. Αργότερον κατά το 58, από την Έφεσον, όπου ευρίσκεται με τον Παύλον και τον Τιμόθεον, από τον ίδιον Απόστολον εστάλη εις την Κόρινθον, δια να φέρει εις εκείνην την κοινότητα, αναστατωμένην από τους Ιουδαΐζοντας εχθρούς του Παύλου, την αναγνώρισιν της αρχής και εξουσίας του Αποστόλου και σε μια ήρεμη και θαρραλέαν επαναφοράν της χριστιανικής ζωής. Και εις την Κρήτην αυτός έρχεται με την ιδίαν αποστολήν. Δεν του λείπουν βεβαίως δυσκολίαι, ευκόλως άλλωστε εννούμεναι, αλλά εκείνος εξήλθε νικητής με την πατρική σταθερότητα, με την άμεμπτη συμπεριφορά και με την προνοητικήν σοφίαν του. Η ποιμαντορική του δράσις φθάνει μέχρις ημών δια μέσου της επιστολής, την οποίαν ο απόστολος του στέλλει πιθανώς από την Ρώμην κατά το 66 -ακριβώς προ 19 αιώνων-, επιστολή, η οποία δύναται να ονομασθεί "πνευματική διαθήκη του αποστόλου Παύλου" και συγχρόνως "Ποιμαντικόν Ωρολόγιον". Ο θεολόγος της λυτρώσεως, ο απόστολος του Χριστιανικού μηνύματος, ποιμήν ο άγρυπνος επί του ποιμνίου αυτού, συνάγει εις ευτυχείς συνάξεις την διδασκαλίαν αυτού: Εις την Εκκλησίαν της Κρήτης, ήδη τεθεμελιωμένην από την ποιμαντικήν αυτού διδασκαλίαν, πρέπει να κατασταθώσιν Ιεράρχαι, να καταγγελθώσιν αι ψευδοδιδασκαλίαι, να διδαχθώσιν οι πιστοί περί των καθηκόντων αυτών γενικώς και λεπτομερώς. Ελέχθη, ότι η επιστολή είναι επιτυχής σύνθεσις "της Χριστιανικής ηθικής, τεθεμελιωμένη επί της πείρας και της αποκαλύψεως και πλουσία από ψυχολογικάς λεπτότητας και από κοινωνικήν ευαισθησίαν" [το απόσπασμα είναι από την εισαγωγή στην προς Τίτον Επιστολή του Τζοβάνι Ρινάλντι, 1906-1994. La Sacra Bibbia - Le epistole Pastorali di S. Paolo a Timoteo e a Tito]. Αυτή μας επιτρέπει να αντιληφθώμεν όχι μόνον τους φιλικούς δεσμούς, οι οποίοι συνδέουν τον απόστολον με τον μαθητήν αυτού Τίτον -παρηγορίαν αυτού-, αλλ' επίσης την ποιμαντορικήν γραμμήν του αγίου Επισκόπου άμεμπτον, καθώς αρμόζει εις ένα διαχειριστήν του οίκου του Θεού, μέσω της υγιούς διδαχής και καλής ηθικής κατασκευαστήν του λαού του Θεού. Μετά από 19 αιώνας έχουν ακόμη όλην την δύναμιν δι' ημάς και υμάς, καθώς επίσης και δι' όλους τους ανθρώπους, αύται αι περίφημοι φράσεις, αι εμπνευσμέναι υπό του Αγίου Πνεύματος. "Επεφάνη γαρ η χάρις του Θεού, η σωτήριος πάσιν ανθρώποις, παιδεύουσαν ημάς, ίνα αρνησάμενοι την ασέβειαν και τας κοσμικάς επιθυμίας σωφρόνως και δικαίως και ευσεβώς ζήσωμεν εν τω νυν αιώνι, προσδεχόμενοι την μακαρίαν ελπίδα και επιφάνειαν της δόξης του μεγάλου Θεού και σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, ος έδωκεν εαυτόν υπέρ ημών, ίνα λυτρώσηται ημάς από πάσης ανομίας και καθαρίσει εαυτώ λαόν περιούσιον, ζηλωτήν καλών έργων" [Τι. 2,11-14]. Η μακαρία ελπίς θα γίνει πραγματικότης αιωνία, όταν εις το τέλος της γηίνου περιοδείας μας φθάσωμεν εις την αιωνίαν πατρίδα· αλλά δυνάμεθα να ευχηθώμεν -εν αναμονή της ώρας του Κυρίου- όπως όλοι όσοι καυχώνται δια το χριστιανικόν αυτών όνομα ζήσωσιν εν ενότητι, ούτως ώστε να καταντήσωμεν υπόδειγμα εις τον κόσμον, βεβαρυμένον έτι υπό τόσων διαιρέσεων, αντιθέσεων, διαμαχών και πολέμων, και συν τω χρόνων γίνωμεν εις τον κόσμον και δια τον κόσμον μικρά ζύμη της ελευθερίας, της αληθείας, της δικαιοσύνης, της αγάπης και της ειρήνης. Είμεθα όλοι βέβαιοι, ότι η Β' Οικουμενική Σύνοδος του Βατικανού, υποχρεούσα τους πιστούς ανθρώπους εις μιαν ειλικρινή εμβάθυνσιν πνευματικής αναγεννήσεως, εμπιστεύεται πρωτ' από όλα και υπεράνω όλων εις την μυστική και παντοδύναμον ενέργειαν του Αγίου Πνεύματος, ψυχήν του μυστικού σώματος του Χριστού. "Το Πνεύμα -καλώς γνωρίζομεν- όπου θέλει πνεί, και την φωνήν αυτού ακούεις, αλλ' ουκ οίδας πόθεν έρχεται και που υπάγει". "Ούτως -έλεγεν ο Χριστός εις τον Νικόδημον- εστίν πας ο γεγεννημένος εκ του πνεύματος [Ιω. 3,8]. Είναι καθήκον ημών να σιωπήσωμεν, ίνα ακούσομεν εντός ημών την φωνήν του Πνεύματος και προετοιμάσωμεν τας ψυχάς ημών εις την απόλυτον υποταγήν εις τας εμπνεύσεις. "Το Πνεύμα της αληθείας -είναι πάντοτε διδάσκαλος που ομιλεί- οδηγήσει υμάς εις πάσαν την αλήθειαν... Αυτός και τα ερχόμενα αναγγελεί υμίν" [Ιω. 16,13] Είναι λοιπόν θέλησις του Θεού να είμεθα όλοι προσεκτικοί και έτομοι εις τας ενδείξεις του χρόνου και του Αγίου Πνεύματος, αφαιρούντες εκ των ψυχών ημών παν υπάρχον εμπόδιον εξ αιτίας της υπερηφανείας του εγωισμού, του συμφέροντος. Μακράν από ημάς παν στρώμα ανθρωπίνης ακαθαρσίας: ο πασχαλινός ημών αμνός, τον οποίον ετοιμαζόμεθα να θυσιάσωμεν μυστικώς επί της αγίας τραπέζης, είναι ο Ιησούς Χριστός. Μακράν λοιπόν η παλαιά μικρά ζύμη, έξω κάθε τι, που υπονοεί κακίαν και πονηρίαν. Εις την αγνότητα και εις την αλήθειαν θα τελεσθεί η θυσία ημών. Με ταπεινότητα και ελπίδα θα αναμένωμεν την ώραν με την θαρραλέαν προσευχήν, με την μελέτην και με την άσκησιν της αγάπης. Διότι ο Θεός είναι αγάπη και εκείνος, ο οποίος ζει με αγάπην, ζει εις τον Θεόν, και ο Θεός εις αυτόν. Με αυτά τα αισθήματα η Ενετική Αποστολή θα έλθει εις την Κρήτην, δια να παραδώσει με μεγαλοπρέπειαν το ιερόν λείψανον του αγίου Τίτου εις την σεβασμίαν Εκκλησίαν του Ηρακλείου. Θα έλθει μαζί σας, Σεβάσμιοι Ιεράρχαι, που ήλθατε εις την Βενετίαν δια να εκφράσετε την χαράν σας και την χαράν του λαού σας δια τοιούτον πολύτιμον θησαυρόν. Εις το ταξίδιον της επιστροφής σας να γνωρίζετε, ότι είμεθα νοερώς μαζί σας με την προσευχήν και την ευχήν. Και είμεθα βέβαιοι, ότι από τον ουρανόν η μητέρα του Ιησού και μητέρα μας, η Μαρία, η Παναγία, -η Νικοποιία-, βλέπει με μητρικήν στοργήν την λειτουργικήν μας σύναξιν. Παραπλεύρως αυτής είναι οι άγιοι προστάται μας, μεταξύ αυτών ο πρώτος άγιος επίσκοπος της Κρήτης, ο αγαπητός μαθητής του Αγίου Παύλου, μεσολαβεί δι' ημάς και υμάς, δια τας κοινότητάς μας, αι οποίαι είναι περισσότερον συνδεδεμέναι μετ' αδελφικής φιλίας "ίνα, δικαίως και ευσεβώς ζώντες εις αυτόν τον κόσμον, γίνωμεν αντάξιοι να εισέλθωμεν εις την ουράνιον πατρίδα δια του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού. Αμήν". [Τιτ. 2,12-13].
Ομιλία Σεβασμιώτατου Ευγενίου κατά την απόδοση της τιμίας κάρας
Αγαπητοί εν Χριστώ αδελφοί. Κατά την εύσημον ταύτην στιγμήν επιθυμούμεν να προσφέρομεν βαθείαν ευχαριστίαν προς τον ένα Κύριον και Θεόν, τον Πατέρα και Υιόν και το άγιον Πνεύμα, εξ ου πάσα δόσις αγαθή και πάν δώρημα τέλειον.[Ιακ. 1,17] Ναι αληθώς ο Κύριος εποίησεν ημίν την ημέραν ταύτην την κλητήν και αγίαν, [Λευ. 23,21] ίνα αγαλλασώμεθα και ευφανθρώμεν εν αυτή. Αυτώ λοιπόν εν πρώτοις η προσφορά της ευχαριστίας ημών, η τιμή, η προσκύνησις και η δόξα. Έπειτα. Τη σεβασμία Εκκλησία της Ρώμης και τω σεπτώ προκαθημένω αυτής τω μακαριωτάτω και αγιωτάτω Πάπα Ρώμης Παύλω τω ς' φιλαδέλφως, τη επινεύσει του οποίου αποδίδεται τη ημέρα ταύτη η τιμία Κάρα του Αγίου Τίτου τη Αποστολική Εκκλησία Κρήτης, ην πρώτος εποίμανε και κατηύγασε τη αίγλη των λόγων και έργων του και ηγίασε δια της θείας χάριτος του Θεού, ήτις "επεφάνη σωτήριος πάσιν ανθρώποις"[Τιτ. 2,11]. Ένθερμον ευχαριστίαν επιθυμούμεν να προσφέρωμεν "ώσπερ ευγνώμονες" τη γεραρά Εκκλησία Βενετίας και τω κυριάρχω επισκόπω αυτής τω σεβ. καρδιναλίω κ. Ουρμπάνι, Πατριάρχη Βενετίας. Η εκκλησία Βενετίας κατέχει ιδιαιτέραν τιμήν και το προνόμιον της διαφυλάξεως της τιμίας κάρας του Αγίου Τίτου επί τρείς αιώνας από του έτους 1669, ότε από της πόλεως ταύτης και ιεράς καθέδρας της αποστολικής εκκλησίας Κρήτης από της δευτέρας Βυζαντινής περιόδου της Κρήτης μετεφέρθη εκεί και διεφυλάχθη ευσεβώς εν τω πανσέπτω ναώ του αγίου ευαγγελιστού Μάρκου και ετιμήθη ευλαβώς και πρεπόντως. Εκ της μεγαλωνύμου πόλεως της Βενετίας η τιμία κάρα του αγίου Τίτου επιστρέφει σήμερον εις Κρήτην και αποδίδεται δια των τιμίων αντιπροσώπων της σεβασμίας εκκλησίας της πρεσβυτέρας Ρώμης τη εκκλησία Κρήτης δια της εμής ταπεινότητος. Οποία χαρά εν ουρανώ και επί γης. Οποία χαρά εν τη αιωνιότητι δια την μακαρίαν ψυχήν του Πάπα Ιωάννου, όστις ως πατριάρχης Βενετίας ηυδόκησε να μοι γνωρίση προφρόνως περί της τιμίας κάρας του πρώτου επισκόπου Κρήτης, ανταποκρινόμενος φιλαδέλφως εις ημετέραν σχετικήν παράκλησιν και να μοι αποστείλει την φωτογραφίαν του τιμιωτάτου λειψάνου. Δια τας μακαρίας ψυχάς των προαναπαυσαμένων αοιδίμων προκατόχων ημών και των άλλων αρχιερέων της εκκλησίας Κρήτης δια την θριαμβεύουσαν εκκλησίαν του Χριστού, αλλά και δι' ημάς, οι οποίοι έχομεν το ιδιαίτερον προνόμιον και το ευτύχημα να την υποδεχώμεθα επί παρουσία τόσων τιμίων εκπροσώπων της εκκλησίας της πρεσβυτέρας Ρώμης, της Νέας Ρώμης, της αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος, των ευλαβέστατων Βασιλέων ημών και της κυβερνήσεως και τοσαύτης ευλαβούς συρροής κλήρου και λαού. Μέγα γηθόσυνον το τελούμενον σήμερον γεγονός, μοναδικόν εν τη ιστορία της εκκλησίας της Κρήτης, γηθόσυνον και εξόχως ευάρεστον. Η πρόνοια του Θεού κατευθύνει την ιστορίαν. Ο Θεός εν τη αγαθότητι Αυτού οδήγησεν ημάς εις το σημείον τούτο της ιστορίας. Η Α. Θειοτάτη Παναγιότης ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας ο Α' και η α. αγιότης ο Πάπας Ρώμης Παύλος ο ς' συνέβαλον εις τούτο ως συνεργοί Θεού δια την ποθητήν ενότητα των δυο αδελφών Εκκλησιών. Αι δυο σεπταί κορυφαί μετά πίστεως ικανής όρη μεθιστάνειν εις το θέλημα του Κυρίου, "ίνα πάντες εν ώσι" κατά την ιεράν συνάντησιν εν Ιερουσαλήμ έτειναν αδελφικώς τας χείρας και δια πράξεως κενώσεως και αγάπης ενεκαινίασαν μετά μακρούς αιώνας χωρισμού αποξενώσεως και απομονώσεως την καινήν εν Χριστώ ζωή της αγάπης και της ενότητος και τον διάλογον της αγάπης, την οποίαν προάγουσιν από κοινού μοχθούντες και τα επιπροσθούντα εμποδια αίροντες και δια πράξεων θεαρέστων, ως η άρσις του αφορισμού του 1054 και η ένδοξος επιστροφή της τιμίας Κάρας του αγίου αποστόλου Ανδρέου εις την πόλιν των Πατρών, του ιερού λειψάνου του Αγίου Σάβα εις την εγγύς των Ιεροσολύμων Λαύραν αυτού και νην η επιστροφή της τιμίας κάρας του Αγίου αποστόλου Τίτου εις την εκκλησίαν της Κρήτης, ην πρώτος εποίμανεν. Άπαντα τα γεγονότα ταύτα επιβεβαιούσιν, ότι ήδη εγγύς αλλήλων ιστάμεθα και επαυξάνουσι την ιεράν νοσταλγίαν ημών, όπως ταχύ αχθώμεν εις τον κοινόν παλαιόν κάλλος της μιας και αδιαιρέτου Εκκλησίας και όπως οι κοινοί ημών μάρτυρες και ομολογηταί και πάντες τον αυτόν άρτον εσθίομεν και από του αυτού ποτηρίου πίνομεν και μιαν πίστιν ομολογούμεν συνανθλούντες προς τούτου Ρωμαιοκαθολικοί και Ορθόδοξοι, κλήρος και λαός, εν ενί πνεύματι και μια καρδία τη πίστει του Ευαγγελίου και διακηρρύττομεν μετά του Οικουμενικού Πατριάρχου Ιωσήφ του Β' "Το της ενώσεως έργον θείον και εράσμιον εστι, τι γαρ ηδύτερον της ειρήνης και ομονοίας των Χριστιανών;"
Ομιλία Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρυσοστόμου Β΄
Εκφωνήθηκε κατά την δοξολογία στον καθεδρικό ναό Αθηνών.
"Δεύρο Απόστολε άγιε, στήθι μεθ' ημών, επισφραγίζων τον ύμνον και προεξάρχων της πανηγύρεως". Πανήγυρις και ευλαβής συναγερμός και ύθμνοι εν τη Αποστολοβαδίστω πόλει ημών, λιτανείαι ιεραί, παρατάξεις θριάμβου και κοινή ψυχοσωτήριος κατάνυξις Και των εκδηλώσεων τούτων τις η αιτία; Μετακομίζεται εκ της ξένης η σοφή και Πνεύματος Αγίου πλήρης Κάρα Τίτου του περιφανούς Αποστόλου της πίστεως, αγρύπνως άλλοτε επί αιώνας φυλασσομένη και εν μεγαλοπρεπεί επωνύμω εν Κρήτη Ναώ τεθησαυρισμένη και επί μακρά έτη τους πνευματικούς ποταμούς επί το ευσεβές αυτού ποίμνιον επομβρύσασα κάρα, εκ της βαρβάρου δε καταστροφής περισωθείσα εν ομόρω Χριστιανικώ κράτει, και ήδη επιστρέφουσα και παλινοστούσα, εκεί όπου ην το πρότερον εν τω νεω τεμένει, ο ήγειρεν η ευλλαβεια και φιλοτιμία των ευγνωμονούντων τέκνων του. Συνηγμένοι δε ήδη εν τω θείω τούτω ναώ ημείς οι αξιωθέντες προς το σεπτό τούτον κειμήλιον την οφειλομένην δόξαν και τιμήν και προσλύνησιν να απονείμωμεν κατά παραχώρησιν πρόσκαιρον των κεκτημένων το αναφαίρετον τούτο κλέος ομοθρήσκων και ομαιμόνων ημών κατά το πνεήυμα τέκωνν αυτού, δι' ευόσμων πνευματικών εαρινών ανθέων κατακοσμούμεν και εν ευλαβεία επικαλούμεθα τας θεοπειθείς αυτού ευχάς και ευλογίας επί τον γονυπετούηταν ενώπιον αυτού πιστόν λαόν της αγίας ημών Εκκλησίας και της φιλτάτης Πατρίδος. Δεύρον λοιπόν, Απόστολε θεί, Τίτε παμέγιστε, στήθι μεθ' ημών κατά την εύσημον ταύτην στιγμήν, προεξάρχων της πανηγύρεως, άκουσον ευμενώς των δεήσεων και ευχών ημών. Λειψανοθήκην πολυτελώς κεκοσμημένην βλέπομεν και προσκυνούμεν, λειψανοθήκη υπέρ χρυσίον και άργυρον και πολυτίμους λίθους αποστράπτουσαν της αρετής και της αγιότητος του ανδρός τας θείας μαρμαρυγάς. Υμνεί και γεραίρει Τίτον, τον αγιώτατον και θεόπνευστον απόστολον της, η Εκκλησια του Χριστού, αποθαυμάζει τον παλινοστούνταν αστέρα του ενθέου κηρύγματος και εν χορώ ευφροσύνης και εν σάλπιγγι διατόρω [μεγαλόφωνη σάλπιγγα, διαπεραστική] υμνολογεί αυτόν, ως της Πατρίδος αυτού πρωτόθρονον, ως του ουρανοβάμωνος και θεοκήρυκος Παύλου φοιτητήν και μυηθέντα παρ' αυτού τα θεία μυστήρια, ως επιστήθιον και ανύστακτον συνεργόν και συνέκδημον αυτού, ως διαπρύσιον κήρυκα της υγιαινούσης διδασκαλίας ως καθαιρέτην ειδώλων και των αιρετιζόντων πολέμιον, της Εκκλησίας το ευπρεπές, μέγα της μεγαλονήσου καύχημα και εγκαλλώπισμα, ως εξ Εδέμ εξορμήσαντα πύρρον και πλουσιοδότην ποταμόν, τον ως πότερον την οικουμένην διαδραμόντα και επισκεψάμενον, ος είδεν οφθαλμοφανώς της ενδόξους Αναστάσεως το θαύμα, το μέγα των έργων Παύλου κατόρθωμα και γεώργιον, το περιώνυμον των αυτού καυχημάτων καλλώπισμα, το κράτιστον συμπέρασμα των πόνων εκείνου και το μέγα εν γένει των αρχιερέων κλέος. Και ότι εκ ρητορικής ορμής και αγάπης δεν ομλούμεν, αλλά την αλήθεια λέγομεν και ομολογούμεν, ο λόγος θα δείξη, ότι εκδιηγούμενοι, εν συντόμω, των θεοφιλέστατον αυτού βίον μέλλομεν ήδη να εκθέσωμεν Ως οι των μεγάλων της ιστορίας ανδρών τον βίον ιστορούντες ούτω και ημείς, το ευσκιόφυλλον δένδρον του Αποστόλου ημών διερευνώντες, ευρίσκομεν αυτού μεν την καταγωγήν καθαρώς Ελληνικήν, αλλά για την γενέθλιον πόλιν ανακαλύπτωμεν εριζούσας πέντε τας πόλεις: Κόρινθον, Ικόνιον, Αντιόχειαν, Έφεσον και Τρωάδα. Εκ των συγχρώνων πολλοί συγγραφείς, περιγράφοντες την αποστολική αυτού δράσιν, αναφέρουσιν αυτόν ως καθαρώς Έλληνα, ως ελκυσθέντα μεν εις την πίστιν παρά του αποστόλου Παύλου, διαπρέψαντα δε υπέρ πάντα άλλον συνοδόν και συνοδοιπόρον του διδασκάλου αυτού εν πάσαις ταις ευαγγελικαίς αποστολαίς, ιδιαιτέρως όμως εν τη πρώτη Αποστολική Συνόδω, κατά την οποίαν επεδείξατο βαθείαν των Γραφών γνώσιν, τόλμην και σταθερότητα και παρρησίαν γνώμης Κατά την τρίτην Αποστολικήν περιοδείαν του ο διδάσκαλος αυτού απόστολος Παύλος παρέλαβεν αυτόν ως συνοδοιπόρον και συνέκδημον, ότε ανεδείχθη δεξιός αυτού βραχίων, και μάλιστα εν Εφέσω μεν πρώτον και εν Κορίνθω ύστερον, όπου εθαυμάσθη το αδειλίατον, η ευστροφία, το συμβιβαστικόν πνεύμα, η ρητορική ικανότης και ο φλογερός αυτού ζήλος εναντίον των εχθρών της πίστεως, επονομασθείς τότε ως αδάμας ανακτίτης [διαμάντι πολύτιμο] και ως αισυμνήτης άριστος [ποιμένας άριστος]. Τας αρετάς ταύτας του σήμερον υμνουμένου, μετά χαράς και ενθουσιασμού ακράτου περιγράφει ο θείος διδάσκαλός του εν τη δευτέρα προς Κορινθίους επιστολή αυτού και τους λόγους τούτου παραθέτομεν ως αποτελούντας των αιώνιον έπαινον του υμνουμένου αποστόλου Τίτου. Διὰ τοῦτο παρακεκλήμεθα ἐπὶ δὲ τῇ παρακλήσει ὑμῶν περισσοτέρως μᾶλλον ἐχάρημεν ἐπὶ τῇ χαρᾷ Τίτου, ὅτι ἀναπέπαυται τὸ πνεῦμα αὐτοῦ ἀπὸ πάντων ὑμῶν· ὅτι εἴ τι αὐτῷ ὑπὲρ ὑμῶν κεκαύχημαι, οὐ κατῃσχύνθην, ἀλλ᾿ ὡς πάντα ἐν ἀληθείᾳ ἐλαλήσαμεν ὑμῖν, οὕτω καὶ ἡ καύχησις ἡμῶν ἡ ἐπὶ Τίτου ἀλήθεια ἐγενήθη. καὶ τὰ σπλάγχνα αὐτοῦ περισσοτέρως εἰς ὑμᾶς ἐστιν ἀναμιμνησκομένου τὴν πάντων ὑμῶν ὑπακοήν, ὡς μετὰ φόβου καὶ τρόμου ἐδέξασθε αὐτόν. χαίρω ὅτι ἐν παντὶ θαῤῥῶ ἐν ὑμῖν. [Β Κορ. 7,13-16]
Τα σπλάχνα όμως του Παύλου δεν ανεπαύθησαν, ότε επεχείρησε την δι' οράματος ανατεθείσαν αυτώ αποστολήν εις Μακεδονίαν, διότι εκ παρεξηγήσεως είχε στερηθεί προς καιρόν την μετ' αυτού συνεργασίαν. Αποστέλλεται ο Τίτος και αύθις εις Κόρινθον, [Β' Κορ. 8,23]. Η περιφανής επιτυχία του συνεργού τούτου αποστόλου εν Κορίνθω, δίδει και πάλιν αφορμήν εις τον διδάσκαλον να εγκωμιάση αυτόν και γράφων προς Κορινθίους, καλεί αυτόν "κοινωνόν του και συνεργόν Απόστολον Χριστού και δόξαν των Εκκλησιών". Τούτος ο έξοχος μαθητής, περιφανής Απόστολος, ακάματος συνοδοιπόρος και αφανής συνεργάτης, ούτως ώστε αν δεν εσώζοντο αι ποιμαντορικοί επιστολαί του διδασκάλου, του θα έμενεν εν αφανεία εις εκ των περιφανών υπηρετών του Ευαγγελίου περιώνυμος εν τη Καινή Διαθήκη. Εκ της προς Τίτον επιστολής του αποστόλου Παύλου μανθάνομεν, ότι ο Παύλος μετά την απελευθέρωσιν αυτού εκ των εν Ρώμη φυλακών, μετέβη εις Κρήτην μετά του υμνουμένου σήμερον αγαπητού μαθητού Τίτου, και περιώδευσεν, ως γράφει, την νήσον "κατά πόλιν" [Τι. 2,5] και προς διάδοσιν και στερέωσιν εν τη πίστει των νεοφύτων, αφήκε το ηγαπημένον τέκνον, τον Τίτον. Ο ζηλωτής ούτος απόστολος συνήντησεν εις τας πόλεις κυρίως πολυαρίθμους εχθρούς, προ πάντων Ιουδαίους οίτινες ήσαν πολυάριθμοί εν τη πρωτευούση: "Εἰσὶ γὰρ πολλοὶ, γράφει ο απόστολος Παύλος, ἀνυπότακτοι, ματαιολόγοι καὶ φρεναπάται, μάλιστα οἱ ἐκ περιτομῆς, οὓς δεῖ ἐπιστομίζειν, οἵτινες ὅλους οἴκους ἀνατρέπουσι διδάσκοντες ἃ μὴ δεῖ αἰσχροῦ κέρδους χάριν. [Τιτ. 1,10-11].
Έκτοτε εν αφανεία παραμένει η ευαγγελική δράσις του πνευματικού τούτου της Χριστιανικής Κρήτης και εν τη πόλει της Γορτύνης πήξαντος την Μητρόπολιν του αξίου ποιμενάρχου της ποίμνης του Χριστού. Εκεί ανεπαύθη το γήινον αυτού σώμα εν μεγαλοπρεπεί Ναώ, οπόθεν μετά τας εν τη ιστορία αναφερομένας βαρβαρικάς επιδρομάς, μετεκομίσθη εν ευλαβεία και εναπετέθη εν τη εν Βενετία εκκλησία του αγίου Μάρκου.
Η Εκκλησία η Ορθόδοξος, ευθύς μετά την εντεύθεν αποδημίαν του, ομοθύμως ανεκήρυξεν αυτόν ως τον διασημότερον των αγίων και ώρισε να εορτάζηται η αγία αυτουη μνήγμη καθ΄έκαστον έτος τη 25η Αυγούστου. Μακρύς ίσως δια την εύσημον ταύτην ημέραν ο δια τον περιφανή τούτον απόστολον της Εκκλησίας ταπεινός μου λόγος. Αλλά θα μοι επιτραπεί να προσθέσω ολίγον έτι, διότι φρονών, ότι εις την συνέχειαν του λόγου δίδει εις ημάς αφορμήν εν μνημείον αιώνιον, η διαθήκη Παύλου του ουρανοβάμονος αποστόλου, προς τον μαθητήν και συνεργόν αυτού και συνέκδημον, τον σήμερον υμνούμενον και προσκυνούμενον Τίτον. Η επιστολιμαία αύτη διαθήκη περιέχει κανόνας και οδηγίας του πως δει εν οίκω Θεού αναστρέφεσθαι και διοικείν την Εκκλησίαν και ποιμαίνειν το ποίμνιον. Δεν είναι του παρόντος να αναλύσωμεν το περιεχόμενον, αλλά κρίνομεν αναγκαίον να αναφέρομεν προς υμάς μιαν παράγραφον της εν λόγω επιστολής, εν τη οποία παραγράφω προς υμάς μιαν παράγραφον της εν λόγω επιστολής, εν τη οποία παραγράφω περικλείεται και συνοψίζεται η τε δογματική και η ηθική διδασκαλία της Χριστιανικής πίστεως ημών. Η παράγραφος αύτη ετιμήθη υπό της αρχαίας ημών Εκκλησίας και κατέστη ύμνος ψαλλόμενος εν αυτή κατά τα πρωτογόνους τότε ιεροπραξίας. Είναι η εξής: τέκνον Τίτε, Ἐπεφάνη γὰρ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ἡ σωτήριος πᾶσιν ἀνθρώποις, παιδεύουσα ἡμᾶς ἵνα ἀρνησάμενοι τὴν ἀσέβειαν καὶ τὰς κοσμικὰς ἐπιθυμίας σωφρόνως καὶ δικαίως καὶ εὐσεβῶς ζήσωμεν ἐν τῷ νῦν αἰῶνι, προσδεχόμενοι τὴν μακαρίαν ἐλπίδα καὶ ἐπιφάνειαν τῆς δόξης τοῦ μεγάλου Θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὃς ἔδωκεν ἑαυτὸν ὑπὲρ ἡμῶν, ἵνα λυτρώσηται ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἀνομίας καὶ καθαρίσῃ ἑαυτῷ λαὸν περιούσιον, ζηλωτὴν καλῶν ἔργων. [Τιτ. 2,11-13]. Απόστολε άγιε Τίτε, ο αγιάζον ημάς σήμερον δια της σωματικής σου παρουσίας, πρέσβευε προς τον Κύριον και Θεόν ημών υπέρ του περικυκλούντος σήμερον το σκήνωμά στου φιλοχρήστου λαού ημών, ίνα έχει και διατηρή την χάριν την σωτήριον πάσιν ανθρώποις. Αμήν.
Ομιλία Παναγιώτη Τρεμπέλα
Ουδέποτε ίσως άλλοτε οι Καλοί της Κρήτης Λιμένες απεδείχθησαν ου μόνον ονόματι, αλλά και πράγματι τοιούτοι, παρά όταν παρείχον καταφύγιον εις το από Μύρων της Λυκίας προς την Ιταλίαν βραδυπλοούν Αλεξανδρινόν πλοίον, επί του οποίου μετά πολλών κακοποιών είχεν επιβιβασθή και ο μέγας των εθνών απόστολος Παύλος. [Πραξ. 27,5-8] Περικείμενος την άλυσιν του εγκαθείρκτου, ως σκεύος εκλογής του Θεού βαστάζων το όνομα αυτού ενώπιον εθνών τε και βασιλέων, υιών τε Ισραήλ [Πραξ. 9,15] έφερε πάντοτε εκπορευομένην εκ του στόματος αυτού ρομφαίαν δίστομον [Αποκ. 1,16], τον λόγον του Θεού, όστις "ου δέδεται"[Β Τιμ. 2,9]. Ποία συναισθήματα άρα γε να εδοκίμασεν ο απόστολος, όταν μακρόθεν διέκρινεν εις το βάθος του ορίζοντος τα υψηλά όρη της μεγαλονήσου; "Ως αετός διείς τα πτέρυγας αυτού" [Δευτ. 32,11] θα επεπόθει να περιλάβει ολόκληρον ταύτην εις τους φλογερούς κόλπους του και σφίγγων ταύτην εις την ευρύχωρον καρδίαν του, την περιλαμβάνουσαν στοργικώς και άνευ στενοχωρίας τινός και τόσους άλλους, να ανυψώσει αυτήν προς τα άνω και να την προσφέρει θυσίαν λογικήν εις τον Σωτήρα του κόσμου. Αλλ' αρα γε δεν ήτο καθόλου γνωστός τας ημέρας εκείνας ο Σωτήρ και το Ευαγγέλιον του εις την Κρήτην; Αι Πράξεις των Αποστόλων μας πληροφορούν, ότι κατ' αυτήν την μεγάλην ημέραν της Πεντηκοστής συμπαρίσταντο εν Ιεροσολύμοις αυτόπται και αυτήκοοι των εκεί επισυμβάντων θαυμασίων "και οι επιδημούντες Ρωμαίοι, Ιουδαίοι τε και προσήλυτοι, Κρήτες και Άραβες"[Πραξ. 2,11] Αντιπροσωπεύθη λοιπόν και η μεγαλόνησος δια τέκνων αυτής, ήδη προσηλύτων εις την λατρείαν του αληθινου Θεού, και ηκούσθη ο μετά καταπλήξεως συνοδευόμενος λόγος και από στόματος Κρητών "ακούομεν λαλούντων αυτών ταις ημετέραις γλώσσαις τα μεγαλείας του Θεού"[Πραξ. 2,11] Ποίος τώρα δύναται να αποκλείσει, ότι και μεταξύ των τρισχιλίων, όσοι κατενύγησαν από το πρώτον ιεραποστολικόν κήρυγμα του Πέτρου και εβαπτίσθησαν κατά την ημέραν εκείνην, υπήρξαν και τινες, έστω ευάριθμοι, προερχόμενοι εκ της νήσου ημών; Και ποίος ημπορεί να μας βεβαιώσει, ότι εξ αυτών, όσοι επανήλθον εις την πατρίδα των δεν μετέδωκαν τον ζωηφόρον σπινθήρα του πυρός, δια το οποίον είπεν ο Κύριος "πύρ ήλθον βαλείν εις την γην και τιθέλων, ει ήδη ανήφθη;"[Λουκ. 12,49]. Οπωσδήποτε παρουσιάζεται αδύνατον ο Παύλος, "ο ουδέν υποστειλάμενος του μη αναγγέλειν τους πλησίον αυτού και διδάξαι αυτούς δημοσία και κατ' οίκους [Πραξ. 20,20], να έμεινεν αργός και να ελησμόνησεν εδώ κάτι που ενεθυμείτο πάντοτε". Και το κάτι αυτό ήτο "Έλλησι τε και βαρβάροις, σοφοίς τε και ανοήτοις οφειλέτης ειμί"[Ρωμ. 1,14]. "Ανάγκη γαρ μοι επίκειται και ουαί μοι εστιν, εαν μη ευαγγελίζωμαι".[Α'Κορ. 8,16]. Παρέμεινεν άλλως τε εις τους Καλούς Λιμένας "χρόνον ικανόν" κατά το βιβλίον των Πράξεων, υπήρχε δε πλησίον τούτων και πόλις Λασαία ονόματι [Πραξ. 27,8], ο δε συνοδευων τους δεσμώτας εκατόνταρχος Ιούλιος "φιλανθρώπως τω Παύλω και εις Σιδώνα χρησάμενος" [Πραξ. 6,3] επόμενον ήτο να επέτρεψεν εις αυτόν την επίσκεψιν της γείτονος προς τους Καλούς Λιμένας περιφερείας. Είναι λοιπόν πολύ πιθανόν, το, ότι, όταν το Αλεξανδρινόν πλοίον απέπλεεν, ο Θείος απόστολος, είχεν ήδη επιτύχει να εγκατασπείρει έστω και εις την άκραν αυτήν της μεγαλονήσου το καλόν του Ευαγγελίου σπέρμα και να παραθέσει τούτο "πιστοίς ανθρώποις, οίτιες ικανοί" θα ήσαν και ετέρους να διδάξουν. [Β'Τιμοθ. 2,2] Εντεύθεν εξηγείται το υπέρ της Κρήτης ενδιαφέρον του, όταν μετά διετίαν ολόκληρον αφεθείς εν Ρώμη ελεύθερος επιχειρεί την τελευταίαν αποστολικήν πορείαν του. Κατ' αυτήν πρώτην ίσως επισέπτεται την Κρήτην. Και όταν ληφθή υπ' όψιν, ότι η τελευταία αύτη πορεία διήρκεσε μόλις δυο έτη, κατ' αυτήν δε' επεσκέφθη και την Έφεσον και το Ιλλυρικόν, ίσω ς δε και την Ισπανίαν, πρέπει να έμεινεν εις μεγαλόνησόν μας, πολύ ολίγον χρόνον, Τι όμως εύρεν εκεί; Ειδωλολατρίαν επίμονον και τραχείαν, αλλά και διάδοσιν του Ευαγγελίου αξιόλογον. Όπως δε άλλοτε περιερχόμενος τας Αθήνας και, "θεωρών την πόλιν κατείδωλον ούσαν, παρωξύνετο"[Πραξ. 17,16], ούτω και εν Κρήτη, όπου τα μνημεία του Μινωϊκού πολιτισμού διεσώζοντο ακόμη επιβλητικά. Θα αντικρύζοντο ταύτα υπό του αποστόλου ως δυσάλωτα οχυρά της ειδωλολατρίας, η προς αυτήν δε και τους μύθους αυτής απέχθεια του έφερε κατόπιν εις τον νουν του, όταν έγραφε την προς Τίτον επιστολήν, και την μαρτυρίαν του Επιμενίδου, κακίζοντος τους ιδίους συμπολίτας ως πλέκοντας μύθους περί τον θάνατον του Διός και ψευδώς επιδεικνυομένους τον τάφον αυτού. Είδεν όμως ο απόστολος συρρέοντας περί εαυτόν από πάντων των σημείων της μεγαλονήσου και πλήθη πιστών. Πως άλλως εξηγείται η προς τον Τίτον παραγγελία του "τούτου χάριν κατελιπόν σε εν Κρήτη, ίνα [....] καταστήσεις κατά πόλιν πρεσβυτέρους" [Τιτ. 1,5]. Θα αφήσει μετ' ολίγον και εις την Έφεσον τον Τιμόθεον δια τας ανάγκας της εκεί Εκκλησίας. Αλλ' εις την Εκκλησίαν της Εφέσου έχει ήδη επί μακρόν προεργασθή ο Παύλος, αφού μόνον "εν τη σχολή Τυρράνου εγένετο διαλεγόμενος επί δυο έτη"[ Πραξ. 18,9] κατά την προτέραν αποστολικήν πορείαν του. Οποία τις λοιπόν πρέπει να εμφανίζηται και εν Κρήτη η επίδρασις του Ευαγγελίου, δια να καταλειφθεί εκεί ο Τίτος; Ναι, ο Τίτος ο κατά την αποστολικήν σύνοδον "συν των Παύλω Έλλην, ο μη αναγκασθείς περιτμηθήναι". αλλ' αντιμετωπίσας σθεναρώς μετ' αυτού τους Ιουδαΐζοντας ψευδαδέλφους, ο προς τους εν Κορίνθω Χριστιανούς επανειλημμένως υπό του Παύλου αποσταλείς και δια τούτο περισσότερον ίσως των άλλων συνοδών του αποστόλου εξοικειωμένος προς τα ιδιώματα και τον εθνικόν χαρακτήρα των την γείτονα προς την μεγαλόνησον οικούντων τότε Ελλήνων, ο προσφιλέστατος του Παύλου συνεργός και στοργικώς καλούμενος υπ' αυτού αδελφός ο "σπουδαίος" και πρόθυμος εις πνευματικάς και κωπιώδεις αποστολάς [Β'Κορ. 8,18-23]. ούτος καταλείπεται επό του θεοπνεύστου Παύλου εις την Κρήτην πρώτος και ευδοκία Θεού, εις την οποίαν φιλοτίμως ανταποκρίνεται η μεγαλόνησος, προσφέρουσα ήδη επί των διωγμών του Δεκίου άφθονον το μαρτυρικόν αίμα των τέκνων της εις βεβαίωσιν της πίστεως. Ούτως η Εκκλησία της Κρήτης, δεχθείσα την περί Χριστου μαρτυρίαν από χειλέων αποστολικών και επισφραγίσασα ταύτην και δια του αγίου αίματος των τέκνων της, διεφύλαξεν αυτήν ως κόρην οφθαλμού δια μέσου δοκιμασιών πυρός και σιδήτου, όσαι επισυνέβησαν κατά την δισχιλιετή έκτοτε θυελλώδη ιστορίαν της μεγαλονήσουκαι ανεδείσθη γνησία πνευματική θυγάτηρ Τίτου του ενδόξου και προσφιλούς συνεκδήμου του μεγάλου των εθνών αποστόλου. Δικαίως λοιπόν σήμερον αναδέχεται, ως αξία κληρονόμος αυτού, αποδιδόμενον εις αυτήν τον πολύτιμον θησαυρόν των ιερών λειψάνων του.
Ιταλική Αλληλογραφία
Προς την Α. Σεβασμιωτάτην Παναγιότητα τον
Καρδινάλιον Ιωάννη Ουρμπάνι Πατριάρχη Βενετίας
Σεβασμιώτατε, Παναγιώτατε Signior Mio Ossᵐᵒ [mio osservandissimo]
Δια της ευγενούς επιστολής Υμών της 29ης παρελθόντος Ιουλίου η Υμετέρα Σεβασμία Παναγιότης μοι κατέστησε γνωστήν την επιθυμίαν της Ορθοδόξου Κοινότητος της νήσου Κρήτης, όπως δυνηθή να επανακτήσει το λείψανον της κάρας του αγίου Τίτου, το φυλασσόμενον εν των θησαυρώ του Αγίου Μάρκου. Η Υμετέρα Σεβασμιότης ηθέλησεν ομοίως να ανακοινώση την γνώμην του Σεβασμίου Πατριαρχικού Συμβουλίου και της Επιτροπείας της Βασιλικής ταύτης, εν σχέσει προς την ειρημένην αίτησιν, εκφράζουσα ωσαύτως την ευνοικήν κρίσιν Της δια την ευμενή αποδοχήν της αιτήσεως. Ευχαριστών την Υμετέραν Παναγιότητα δια την ευγενή προθυμίαν Αυτής, θεωρών καθήκον μου να αναγγείλω Αυτή, ότι αι προσεχείς συναντήσεις, κατά την διάρκειαν της Β' Οικουμενικής Συνόδου του Βατικανού, θα προσφέρουν κατάλληλον ευκαιρίαν, δια να κριθεί, κατά τον καλύτερον τρόπον, η λύσις της εν λόγω περιπτώσεως. Επωφελούμαι της ευκαιρίας δια να ασπασθώ ταπεινώς τας χείρας Υμών και να διαβεβαιώσω την βαθείαν ευλάβειάν μου.
Της Υμετέρας Σεβασμιωτάτης Παναγιότητος ταπεινότατος, ευλαβέστατος, υποχρεωτικότατος,
Αμλέτο Τζοβάνι Καρδινάλιος Τσικονιάνι.
Βατικανό 20 Αυγούστου 1964.
[Αμλέτο Τζοβάνι Τσικονιάνι 1883-1973, Καρδινάλιος, Υπουργός Προεδρίας της Κυβερνήσεως του Πάπα από το 1961 έως 1969. Πρύτανης του Κολλεγίου των Καρδιναλίων, Decanus Collegii "Sacra Romana Ecclessia" Cardinalium]
Προς την Α. Σεβασμιωτάτην Παναγιότητα τον
Καρδινάλιον Ιωάννη Ουρμπάνι Πατριάρχη Βενετίας
Σεβασμιώτατε, Παναγιώτατε Signior Mio Ossᵐᵒ [mio osservandissimo]
Έχω την τιμήν να αποστείλω συννημένην ενταύθα εις την Υμετέραν Σεβασμιωτάτην Παναγιότητα εν αντίγραφον της επιστολής, την οποίαν ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Κρήτης Μονσινιόρος Ευγένιος μοι απέστειλε, σχετικώς προς το λείψανον του Αγίου Τίτου. Απήντησα εις τον Μητροπολίτην, ότι το ζήτημα ανήκει εις την αρμοδιότητα του Πατριάρχου της Βενετίας, υποσχόμενος ταυτοχρόνως να προωθήσω την αίτησιν.
Το πρωί της 16ης Μαΐου έγινε ξενάγηση της αντιπροσωπείας στο αρχαιολογικό μουσείο και στην Κνωσσό. Ακολούθως έγινε επίσκεψη στην ιερά μονή αγίου Γεωργίου Επανωσήφη. Εκεί υποδέχθηκε την αντιπροσωπεία ο πανοσ. ηγούμενος κ. Παΐσιος, οι ηγούμενοι των ιερών μονών, Αγκαράθου Κύριλλος, αγίου Ιωάννου Θεολόγου Γρηγόριος, Καρδιωτίσσης Θεοδόσιος, οι 35 αδελφοί της μονής Επανωσήφη και άλλοι αδελφοί διαφόρων μονών. Ιδιαίτερη εντύπωση προξένησε η ευχή του Scarpa υπέρ της ενότητος, "ένωσιν, (όχι όμως Φλωρεντίας , αλλά) εν αγάπην". Περί τις 21:00 παρατέθηκε γεύμα στο Μητροπολιτικό μέγαρο ακολούθησε δεξίωση κατά την διάρκεια της οποίας προσφέρθηκαν δώρα και το μετάλλιον της επανακομιδής της τίμιας κάρας.
Την 17η Μαΐου η αντιπροσωπεία της Βενετίας ξεναγήθηκε στην Γόρτυνα και στην Φαιστό. Στους Αγίους Δέκα έγινε υποδοχή της αντιπροσωπείας από τον σεβ. μητροπολίτη Γορτύνης κ. Τιμόθεο και παρατέθηκε γεύμα στην ιερά μονή Παναγίας Καλυβιανής. Χόρεψαν Κρητικούς χορούς οι τρόφιμοι του Ορφανοτροφείου της Μητροπόλεως.
Περί τις 18:00 η αντιπροσωπεία μετέβη στον ιερό ναό του Αγίου Τίτου για αποχαιρετιστήριο προσκύνημα του ιερού λειψάνου. Ακολούθως η αντιπροσωπεία μετέβη με αυτοκίνητο από την 25η Αυγούστου προς το Μητροπολιτικό μέγαρο όπου έγινε αποχαιρετιστήρια δεξίωση. Στην αντιπροσωπεία δόθηκε αναμνηστικό μετάλλιο της 1000ης επετείου απελευθερώσεως της Κρήτης από τον Νικηφόρο Φωκά και πολυτελή έκδοση του Α' Διεθνούς Κρητολογικού συνεδρίου, [22-28 Σεπτεμβρίου 1961].
Περί τις 20:00 η Βενετική αντιπροσωπεία προσκύνησε στον ιερό ναό Αγίου Μηνά και ακολούθως αναχώρησε για το αεροδρόμιο Ηρακλείου.
Διάφορα
Στην αρχιερατική λειτουργία ο Μητροπολίτης Δημητριάδος Δαμασκηνός διάβασε μια από τις ευχές στα Λατινικά. Κατά την μεταβολή των Τιμίων δώρων γονάτισαν και οι Παπικοί.
Ο κ. Olivotti βλέποντας τις εκδηλώσεις ευλάβειας των Χριστιανών απευθύνθηκε προς τον σεβασμιότατο κ.κ. Ευγένιο και είπε "έπρεπε να είναι παρών ο άγιος πατέρας για να δει τις άγιες αυτές εκδηλώσεις του ευσεβούς λαού σας υπέρ την ενότητος. Ο καρδινάλιος πατριάρχης Βενετίας θα λυπηθεί περισσότερο γιατί λόγω των καθηκόντων του δεν μπόρεσε να παραστεί στην επανακομιδή της τίμιας κάρας του αγίου Τίτου εδώ".
Η κάρα είναι χωρίς την κάτω σιαγόνα, αυτή έχει δοθεί στο Ζαντάρ.
ΟΜΙΛΙΕΣ
Ομιλία Αρχιεπισκόπου Ευγενίου
Εκφωνήθηκε στον Ιερό Ναό Αγίου Τίτου
Αγία και κλητή η παρούσα ημέρα, λαμπρά και χαρμόσυνος, κινούσα ημάς ευλαβώς εις δόξαν και ευχαριστίαν, εις τιμήν και εις προσκύνησιν του ενός Θεού, του αποκαλυφθέντος υπό του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, κατευθύνοντας και διευθύνοντας την Ιστορίαν. Ναι, το πιστεύω και το ομολογώ, πάλιν, ο Θεός ήγαγεν ημάς εις τον σταθμόν τούτον της ιστορίας, τον μοναδικό εις την ιστορίαν της Εκκλησίας τς Κρήτης, κατά τον οποίον η σεβασμία Εκκλησία της Βενετίας απέδωκε φιλαδέλφως εις την Εκκλησίαν της Κρήτης, το τίμιον λείψανον της κάρας του πρώτου Επισκόπου αυτής, ήτις και παρέλαβε μετά θερμών εκδηλώσεων φιλαδελφίας, ευγνωμοσύνης και ευχαριστίας τον πολύτιμον τούτον πνευματικόν θησαυρόν, τον δοκιμώτερον υπέρ χρυσίον και τιμιώτερον λίθων πολυτελών. Αλλά κατά την ιεράν αυτήν στιγμήν το πνεύμα μου αποσπάται από το παρόν, διασχίζει τους αιώνας μέχρι των αποστολικών χρόνων, μέχρι του 66μΧ 1900 χρόνια από σήμερον, ότε το σκεύος της εκλογής ο μέγας των εθνών απόστολος Παύλος καθιστά τον Άγιον Τίτον -γνήσιον τέκνον αυτού κατά κοινήν πίστιν και εμπνευσμένον συνεργάτην του- πρώτον Επίσκοπον Κρήτης. "Τούτου χάριν κατέλιπόν σε ἐν Κρήτῃ, ἵνα τὰ λείποντα ἐπιδιορθώσῃ, καὶ καταστήσῃς κατὰ πόλιν πρεσβυτέρους, ὡς ἐγώ σοι διεταξάμην" Τιτ. 1,5
Ο άγιος Ανδρέας, Αρχιεπίσκοπος Κρήτης, ο Ιεροσολυμίτης [712-740] εις εγκώμιον του εις τον Άγιον Τίτον, επί τη μνήμη αυτού, εκφράζων την αΐδιον τιμήν και ευλάβειαν των Κρητών Χριστιανών προς τον πρώτον Επίσκοπον των, κηρύττει: "Τίτος του σκεύους της εκλογής ο συνέκδημος, η ακρότομος έδρα και πέτρα της πίστεως, το θεόκτιστον των Κρητών Εκκλησίας προπύργιον, ο της δυοκαιδεκάδος των τήδε καθέδρας αρχίθρονος, ο φαιδρός του εκκλησιαστικού στερεώματος ήλιος, των οικείων τέκνων ο πρόμαχος , ο πυρσός της ευσεβείας, η στήλη των αρετών, η εύλαλος των δογμάτων λύρα, ο πάτρης προστάτης". [Λόγος αγίου Ανδρέα "εις τον άγιον και μακάριον και πανεύφημον Χριστού απόστολον Τίτον"] Ως συνάγεται εκ της προς Τίτον επιστολής, η πνευματική και ηθική κατάστασις των Κρητών, ότε ήλθεν ο Παύλος εις Κρήτην, δεν ήτο ευχάριστος, Και όμως δια της χάριτος του Θεού, δια του αποστόλου Παύλου και του Αγίου Τίτου και των αξίων διαδόχων του επραγματοποιήθη προοδευτικώς, όπως παντού, όπου διεδίδετω ο Χριστιανισμός και ιδρύοντο Εκκλησίαι, η πνευματική και ηθική ανύψωσις και τελειοποίησις. Τούτο κηρύττουν οι καλλίνικοι μάρτυρες της Γορτύνης και οι άλλοι Κρήτες μάρτυρες και νεομάρτυρες, οι Κύριλλοι, οι Ευμένιοι και οι Ανδρέαι, οι όσιοι και οι δίκαιοι, οι καλώς τον αγώνα εν Κρήτη τελέσαντες και την πίστιν τηρήσαντες. Αλλά και οι αγώνες και αι θυσίαι του Κρητικού λαού υπέρ των ευγενεστέρων ιδανικών της ανθρωπότητος, αι οποίαι τον αναδεικνύουν εν τω συνόλων του εκ των ευρωστοτέρων κλάδων της Ελληνικής οικογενείας και της ανθρωπίνης φυλής. Το πνεύμα μου συνεχίζει την πορείαν του διαμέσου της ιστορίας, θαυμάζον το καλλίκαρπον παρελθόν της Μιας Αδιαιρέτου Εκκλησίας και αποκομίζον υπερηφάνειαν και εγκαύχησιν δι' όσα επετέλεσεν ηνωμένη, έκτακτα και θαυμαστά, εις αγιότητα κατά Χριστόν και εις εκκλησιαστική δράσιν. Και θλίβομαι βαθέως, όπως είμαι βέβαιος, ότι θλίβεστε και σεις, αδελφοί μου, διότι αίτια εξωτερικά και αδυναμίαι ανθρώπιναι και αντιλήψεις πεπλανημέναι διήρεσαν την Μίαν Εκκλησία και εγένοντο εμπόδιον, ίνα ηνωμένη συνεχίσει την οικουμενικήν της αποστολήν, την οποίαν ο Κύριος ημών εθέσπισε δι' αυτήν και την οποίαν εζήτησεν από τον Ουράνιον Αυτού Πατέρα κατά την τελευταίαν νύκτα της επί Γης ζωής Του. Ας ακούσωμεν την φωνήν Του: Πάτερ, τήρησον αυτούς εν τω ονόματί Σου, ίνα εν ώσι, καθώς και ημείς εν εσμέν". Αλλά, εάν είναι αναντίρρητον γεγονός, ότι η Εκκλησία του Χριστού φέρει σήμερον την θλιβεράν κληρονομίαν του διαμελισμού της Εκκλησίας υπάρχει αδιαίρετον, ενιαίον και αμέριστον το πνεύμα της Μιας Εκκλησίας και του ενός Χριστιανισμού και ότι καταβάλλονται σήμερον θεάρεστοι προσπάθεια από μέρους Ορθοδόξων και Ρωμαιοκαθολικών και των χριστιανών της διαμαρτυρήσεως, ηγουμένων της Α. Θειοτάτης Παναγιότητος του Οικουμενικού Πατριάρχου Αθηναγόρου του Α' και του πάπα Παύλου του ς' και του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών δια την ενότητα των Χριστιανών εν τω πνεύματι του Χριστού, όπερ αγάπη εστίν. Αναμφιβόλως σήμερον οι Χριστιανοί εν όλων τω κόσμω ευρισκόμεθα εγγύτερον αλλήλων και αι Εκκλησίαι, στενότερον ηνωμέναι, αντιμετωπίζουν εν αγάπη τα βασικά προβλήματα, τα οποία σχετίζονται με το μέλλον της ανθρωπότητος, αλλά και με το ιδικών των μέλλον, με αυτήν την επιβίωσιν αυτών και επιζητούν την λύσιν αυτών εν τω πνεύματι των ακαταλύτων αρχών της αγάπης και της δικαιοσύνης. Αγαπητοί αδελφοί μου, ας μεταστραφεί λοιπόν η λύπη ημών εις χαράν και εις αδιάλειπτον προσευχήν εις Θεόν, την Υπεραγίαν Θεοτόκον, τον άγιον Τίτον και πάντας τους Αγίους υπέρ της επιστροφής εις Χριστόν της μακράν Αυτού ζώσης ανθρωπότητος και υπέρ της των πάντων ενώσεως. Αλλά και εις χρέος, ίνα δια του αγιασμού και της εν Χριστώ τελειώσεως ημών, συμβάλωμεν εις την επανένωσιν των εν όλων των κόσμω Χριστιανών. Διότι, η αγιότης των επί μέρους σημαίνει αγιασμόν και του όλου και προωθεί εις την ενότητα. Η αγία δε ολότης, αποτελεί την ασφαλεστέραν ενότητα.
Ομιλία κ. Ουρμπάνι
[Η ομιλία εκφωνήθηκε στην Βενετία, Άγιος Μάρκος, την Πέμπτη 12 Μαΐου 1966 κατά την διάρκεια της Παπικής "λειτουργίας" ενώπιον της κάρας του Αγίου]
Καλώς ήλθατε, αδελφοί της σεβασμίας Εκκλησίας της Κρήτης. Η παρουσία σας ενθαρρύνει την ψυχήν μας εις τας πιο αγαθάς ελπίδας εις το όνομα και εις την αγάπην του Χριστού, του λυτρωτού μας, δι' εκείνην την ένωσιν της πίστεως και της χάριτος, την οποίαν ο Διδάσκαλος επεκαλέσθη δι' όλους ημάς από τον Πατέρα εις την μεγαλειώδη αρχιερατικήν προσευχήν του, ως επισφράγισμα του μυστικού Δείπνου, πρώτης θυσίας της Καινής Διαθήκης, και εκ των προτέρων υπομνήματος της θυσίας επί του σταυρού. Η αιτία, η οποία σας φέρει εδώ από το χαρούμενο νησί σας, είναι δι' υμάς και δι' ημάς το οικουμενικόν πνεύμα, το οποίον αποτελεί την αιωνίαν ευαγγελικήν εντολήν της Εκκλησίας του Ιησού Χριστού και το χαρακτηριστικόν της εποχής μας. Η Β' Οικουμενική Σύνοδος του Βατικανού, αρξαμένη με προφητικόν θάρρος υπό του πάπα Ιωάννου και συνεχιζομένη και τελειουμένη με αποστολικήν σοφίαν υπό του πάπα Παύλου, υποχρεώνει όλους τους ανθρώπους καλής θελήσεως, ιδιαιτέρως εκείνους που δοξάζονται με το χριστιανικόν όνομα, να εργασθούν δια να αποφευχθή ο,τι δήποτε μας χωρίζει και δια να διευκολύνει ο,τι μας ενώνει. Η Βενετία εις την χιλιετήν ιστορίαν της, λόγω της γεωγραφικής της θέσεως και λόγω της πολιτικής της διοργανώσεως, αισθάνεται να έχει από την θείαν Πρόνοιαν την αποστολήν της συναντήσεως μεταξύ Ανατολής και Δύσεως υπεράνω του εμπορίου και των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Η Βενετία, παρακολουθούσα τα σημεία των καιρών, είναι ευτυχής, έστω και αν αισθάνεται τον πόνον του αποχωρισμού, να συμβάλη εις την επιθυμητήν ένωσιν, δίδουσα εις την σεβασμίαν και επιφανή Μητρόπολιν της Κρήτης το άγιον λείψανον της κάρας του Αγίου Τίτου, μαθητού του Αγίου Παύλου, και εξ αυτού κατασταθέντος ποιμένος της Εκκλησίας της Κρήτης. Όπως σεις καλώς γνωρίζετε, η παρουσία της Δημοκρατίας της Βενετίας εις το νησί της Κρήτης διήρκεσε επί τέσσαρας αιώνας, από το 1204 έως το 1669, από την επιτυχήν αποστολήν της Δ' Σταυροφορίας μέχρι τον τρομερόν και αποτυχόντα πόλεμον του Ηρακλείου. Μας ενθαρρύνει η σκέψις, ότι η παραμονή της Γαληνοτάτης εις τον νησί δεν ήτο μόνον δια εμπορικά και πολιτικά συμφέροντα, αλλά είχε και σημαντικήν επίδρασιν και εις την θρησκευτικήν ζωήν, όπως μαρτυρούσιν αι Εκκλησίαι, αι αφιερωμέναι εις τον Άγιον Μάρκον, εις την Παναγίαν και εις τον Άγιον Ρόκκον, οι πολλοί Ενετοί επίσκοποι, οι οποίοι εκόσμησαν την έδραν της Κρήτης, ο πτερωτός λέων, ο οποίος κρατεί ανοικτόν το Ευαγγέλιον της ειρήνης. Ήτον λοιπόν επόμενον, ότι φεύγοντες από το νησί οι Ενετοί θα έπαιρναν μαζί των τον πολύτιμον θησαυρόν της ευλαβείας και της αγάπης το τίμιον λείψανον της Κάρας του Αγίου Τίτου, διασώζοντες αυτήν ούτως από την βεβαίαν βεβήλωσιν και καταστροφήν, την οποίαν θα έκαμναν οι νικηταί. Το τίμιον λείψανον είχε την τιμητικήν αυτού θέσιν εντός του αγίου Μάρκου, όπου κάθε χρόνο, κατά την εορτήν του αγίου Τίτου, εξετίθετο εις τιμητικήν προσκύνησιν των πιστών. Αλλά πως ηδυνάμεθα να μην ανταποκριθώμεν εις τας απ' εσχάτως αιτήσεις των αδελφών της Κρήτης, οι οποίοι επεθύμουν να έχωσιν εις την Μητρόπολιν αυτών την διάσημον και πολύτιμον Κάραν εκείνου, ο οποίος κατόπιν εντολής του Αποστόλου Παύλου οργάνωσε την Εκκλησίαν της Κρήτης, καθιστών πρεσβυτέρους δια τας νέας κοινότητας. Η βεβαιότης, ότι εις την νήσον, η οποία μετά από είκοσιν αιώνας ενθυμείται το κήρυγμα του Ευαγγελίου εκ μέρους του αγαπητού μαθητού του αγίου Παύλου, ο άγιος Τίτος θα είχε μεγαλειώδη και αιωνίαν ευλάβειαν, μας έπεισεν, ίνα εμπιστεθώμεν σεβάσμιοι Ιεράρχαι, αυτόν τον θησαυρόν, ίνα η επιστροφή τούτου αρχίσει ένα νέον σύνδεσμον φιλικής αδελφοσύνης μεταξύ της ιδικής μας και της ιδικής σας Εκκλησίας. Από τα ιερά κείμενα η αποστολική δράσις του αγίου Τίτου εμφανίζεται με τούτο το ειδικόν χαρακτηριστικόν: Είναι ο φορεύς της συμφιλιώσεως και της ειρήνης! Εις την Ιερουσαλήμ λαμβάνει μέρος μαζί με τον Παύλον και τον Βαρνάβαν εις την Α' Αποστολικήν Σύνοδον. Αργότερον κατά το 58, από την Έφεσον, όπου ευρίσκεται με τον Παύλον και τον Τιμόθεον, από τον ίδιον Απόστολον εστάλη εις την Κόρινθον, δια να φέρει εις εκείνην την κοινότητα, αναστατωμένην από τους Ιουδαΐζοντας εχθρούς του Παύλου, την αναγνώρισιν της αρχής και εξουσίας του Αποστόλου και σε μια ήρεμη και θαρραλέαν επαναφοράν της χριστιανικής ζωής. Και εις την Κρήτην αυτός έρχεται με την ιδίαν αποστολήν. Δεν του λείπουν βεβαίως δυσκολίαι, ευκόλως άλλωστε εννούμεναι, αλλά εκείνος εξήλθε νικητής με την πατρική σταθερότητα, με την άμεμπτη συμπεριφορά και με την προνοητικήν σοφίαν του. Η ποιμαντορική του δράσις φθάνει μέχρις ημών δια μέσου της επιστολής, την οποίαν ο απόστολος του στέλλει πιθανώς από την Ρώμην κατά το 66 -ακριβώς προ 19 αιώνων-, επιστολή, η οποία δύναται να ονομασθεί "πνευματική διαθήκη του αποστόλου Παύλου" και συγχρόνως "Ποιμαντικόν Ωρολόγιον". Ο θεολόγος της λυτρώσεως, ο απόστολος του Χριστιανικού μηνύματος, ποιμήν ο άγρυπνος επί του ποιμνίου αυτού, συνάγει εις ευτυχείς συνάξεις την διδασκαλίαν αυτού: Εις την Εκκλησίαν της Κρήτης, ήδη τεθεμελιωμένην από την ποιμαντικήν αυτού διδασκαλίαν, πρέπει να κατασταθώσιν Ιεράρχαι, να καταγγελθώσιν αι ψευδοδιδασκαλίαι, να διδαχθώσιν οι πιστοί περί των καθηκόντων αυτών γενικώς και λεπτομερώς. Ελέχθη, ότι η επιστολή είναι επιτυχής σύνθεσις "της Χριστιανικής ηθικής, τεθεμελιωμένη επί της πείρας και της αποκαλύψεως και πλουσία από ψυχολογικάς λεπτότητας και από κοινωνικήν ευαισθησίαν" [το απόσπασμα είναι από την εισαγωγή στην προς Τίτον Επιστολή του Τζοβάνι Ρινάλντι, 1906-1994. La Sacra Bibbia - Le epistole Pastorali di S. Paolo a Timoteo e a Tito]. Αυτή μας επιτρέπει να αντιληφθώμεν όχι μόνον τους φιλικούς δεσμούς, οι οποίοι συνδέουν τον απόστολον με τον μαθητήν αυτού Τίτον -παρηγορίαν αυτού-, αλλ' επίσης την ποιμαντορικήν γραμμήν του αγίου Επισκόπου άμεμπτον, καθώς αρμόζει εις ένα διαχειριστήν του οίκου του Θεού, μέσω της υγιούς διδαχής και καλής ηθικής κατασκευαστήν του λαού του Θεού. Μετά από 19 αιώνας έχουν ακόμη όλην την δύναμιν δι' ημάς και υμάς, καθώς επίσης και δι' όλους τους ανθρώπους, αύται αι περίφημοι φράσεις, αι εμπνευσμέναι υπό του Αγίου Πνεύματος. "Επεφάνη γαρ η χάρις του Θεού, η σωτήριος πάσιν ανθρώποις, παιδεύουσαν ημάς, ίνα αρνησάμενοι την ασέβειαν και τας κοσμικάς επιθυμίας σωφρόνως και δικαίως και ευσεβώς ζήσωμεν εν τω νυν αιώνι, προσδεχόμενοι την μακαρίαν ελπίδα και επιφάνειαν της δόξης του μεγάλου Θεού και σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, ος έδωκεν εαυτόν υπέρ ημών, ίνα λυτρώσηται ημάς από πάσης ανομίας και καθαρίσει εαυτώ λαόν περιούσιον, ζηλωτήν καλών έργων" [Τι. 2,11-14]. Η μακαρία ελπίς θα γίνει πραγματικότης αιωνία, όταν εις το τέλος της γηίνου περιοδείας μας φθάσωμεν εις την αιωνίαν πατρίδα· αλλά δυνάμεθα να ευχηθώμεν -εν αναμονή της ώρας του Κυρίου- όπως όλοι όσοι καυχώνται δια το χριστιανικόν αυτών όνομα ζήσωσιν εν ενότητι, ούτως ώστε να καταντήσωμεν υπόδειγμα εις τον κόσμον, βεβαρυμένον έτι υπό τόσων διαιρέσεων, αντιθέσεων, διαμαχών και πολέμων, και συν τω χρόνων γίνωμεν εις τον κόσμον και δια τον κόσμον μικρά ζύμη της ελευθερίας, της αληθείας, της δικαιοσύνης, της αγάπης και της ειρήνης. Είμεθα όλοι βέβαιοι, ότι η Β' Οικουμενική Σύνοδος του Βατικανού, υποχρεούσα τους πιστούς ανθρώπους εις μιαν ειλικρινή εμβάθυνσιν πνευματικής αναγεννήσεως, εμπιστεύεται πρωτ' από όλα και υπεράνω όλων εις την μυστική και παντοδύναμον ενέργειαν του Αγίου Πνεύματος, ψυχήν του μυστικού σώματος του Χριστού. "Το Πνεύμα -καλώς γνωρίζομεν- όπου θέλει πνεί, και την φωνήν αυτού ακούεις, αλλ' ουκ οίδας πόθεν έρχεται και που υπάγει". "Ούτως -έλεγεν ο Χριστός εις τον Νικόδημον- εστίν πας ο γεγεννημένος εκ του πνεύματος [Ιω. 3,8]. Είναι καθήκον ημών να σιωπήσωμεν, ίνα ακούσομεν εντός ημών την φωνήν του Πνεύματος και προετοιμάσωμεν τας ψυχάς ημών εις την απόλυτον υποταγήν εις τας εμπνεύσεις. "Το Πνεύμα της αληθείας -είναι πάντοτε διδάσκαλος που ομιλεί- οδηγήσει υμάς εις πάσαν την αλήθειαν... Αυτός και τα ερχόμενα αναγγελεί υμίν" [Ιω. 16,13] Είναι λοιπόν θέλησις του Θεού να είμεθα όλοι προσεκτικοί και έτομοι εις τας ενδείξεις του χρόνου και του Αγίου Πνεύματος, αφαιρούντες εκ των ψυχών ημών παν υπάρχον εμπόδιον εξ αιτίας της υπερηφανείας του εγωισμού, του συμφέροντος. Μακράν από ημάς παν στρώμα ανθρωπίνης ακαθαρσίας: ο πασχαλινός ημών αμνός, τον οποίον ετοιμαζόμεθα να θυσιάσωμεν μυστικώς επί της αγίας τραπέζης, είναι ο Ιησούς Χριστός. Μακράν λοιπόν η παλαιά μικρά ζύμη, έξω κάθε τι, που υπονοεί κακίαν και πονηρίαν. Εις την αγνότητα και εις την αλήθειαν θα τελεσθεί η θυσία ημών. Με ταπεινότητα και ελπίδα θα αναμένωμεν την ώραν με την θαρραλέαν προσευχήν, με την μελέτην και με την άσκησιν της αγάπης. Διότι ο Θεός είναι αγάπη και εκείνος, ο οποίος ζει με αγάπην, ζει εις τον Θεόν, και ο Θεός εις αυτόν. Με αυτά τα αισθήματα η Ενετική Αποστολή θα έλθει εις την Κρήτην, δια να παραδώσει με μεγαλοπρέπειαν το ιερόν λείψανον του αγίου Τίτου εις την σεβασμίαν Εκκλησίαν του Ηρακλείου. Θα έλθει μαζί σας, Σεβάσμιοι Ιεράρχαι, που ήλθατε εις την Βενετίαν δια να εκφράσετε την χαράν σας και την χαράν του λαού σας δια τοιούτον πολύτιμον θησαυρόν. Εις το ταξίδιον της επιστροφής σας να γνωρίζετε, ότι είμεθα νοερώς μαζί σας με την προσευχήν και την ευχήν. Και είμεθα βέβαιοι, ότι από τον ουρανόν η μητέρα του Ιησού και μητέρα μας, η Μαρία, η Παναγία, -η Νικοποιία-, βλέπει με μητρικήν στοργήν την λειτουργικήν μας σύναξιν. Παραπλεύρως αυτής είναι οι άγιοι προστάται μας, μεταξύ αυτών ο πρώτος άγιος επίσκοπος της Κρήτης, ο αγαπητός μαθητής του Αγίου Παύλου, μεσολαβεί δι' ημάς και υμάς, δια τας κοινότητάς μας, αι οποίαι είναι περισσότερον συνδεδεμέναι μετ' αδελφικής φιλίας "ίνα, δικαίως και ευσεβώς ζώντες εις αυτόν τον κόσμον, γίνωμεν αντάξιοι να εισέλθωμεν εις την ουράνιον πατρίδα δια του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού. Αμήν". [Τιτ. 2,12-13].
Ομιλία Σεβασμιώτατου Ευγενίου κατά την απόδοση της τιμίας κάρας
Αγαπητοί εν Χριστώ αδελφοί. Κατά την εύσημον ταύτην στιγμήν επιθυμούμεν να προσφέρομεν βαθείαν ευχαριστίαν προς τον ένα Κύριον και Θεόν, τον Πατέρα και Υιόν και το άγιον Πνεύμα, εξ ου πάσα δόσις αγαθή και πάν δώρημα τέλειον.[Ιακ. 1,17] Ναι αληθώς ο Κύριος εποίησεν ημίν την ημέραν ταύτην την κλητήν και αγίαν, [Λευ. 23,21] ίνα αγαλλασώμεθα και ευφανθρώμεν εν αυτή. Αυτώ λοιπόν εν πρώτοις η προσφορά της ευχαριστίας ημών, η τιμή, η προσκύνησις και η δόξα. Έπειτα. Τη σεβασμία Εκκλησία της Ρώμης και τω σεπτώ προκαθημένω αυτής τω μακαριωτάτω και αγιωτάτω Πάπα Ρώμης Παύλω τω ς' φιλαδέλφως, τη επινεύσει του οποίου αποδίδεται τη ημέρα ταύτη η τιμία Κάρα του Αγίου Τίτου τη Αποστολική Εκκλησία Κρήτης, ην πρώτος εποίμανε και κατηύγασε τη αίγλη των λόγων και έργων του και ηγίασε δια της θείας χάριτος του Θεού, ήτις "επεφάνη σωτήριος πάσιν ανθρώποις"[Τιτ. 2,11]. Ένθερμον ευχαριστίαν επιθυμούμεν να προσφέρωμεν "ώσπερ ευγνώμονες" τη γεραρά Εκκλησία Βενετίας και τω κυριάρχω επισκόπω αυτής τω σεβ. καρδιναλίω κ. Ουρμπάνι, Πατριάρχη Βενετίας. Η εκκλησία Βενετίας κατέχει ιδιαιτέραν τιμήν και το προνόμιον της διαφυλάξεως της τιμίας κάρας του Αγίου Τίτου επί τρείς αιώνας από του έτους 1669, ότε από της πόλεως ταύτης και ιεράς καθέδρας της αποστολικής εκκλησίας Κρήτης από της δευτέρας Βυζαντινής περιόδου της Κρήτης μετεφέρθη εκεί και διεφυλάχθη ευσεβώς εν τω πανσέπτω ναώ του αγίου ευαγγελιστού Μάρκου και ετιμήθη ευλαβώς και πρεπόντως. Εκ της μεγαλωνύμου πόλεως της Βενετίας η τιμία κάρα του αγίου Τίτου επιστρέφει σήμερον εις Κρήτην και αποδίδεται δια των τιμίων αντιπροσώπων της σεβασμίας εκκλησίας της πρεσβυτέρας Ρώμης τη εκκλησία Κρήτης δια της εμής ταπεινότητος. Οποία χαρά εν ουρανώ και επί γης. Οποία χαρά εν τη αιωνιότητι δια την μακαρίαν ψυχήν του Πάπα Ιωάννου, όστις ως πατριάρχης Βενετίας ηυδόκησε να μοι γνωρίση προφρόνως περί της τιμίας κάρας του πρώτου επισκόπου Κρήτης, ανταποκρινόμενος φιλαδέλφως εις ημετέραν σχετικήν παράκλησιν και να μοι αποστείλει την φωτογραφίαν του τιμιωτάτου λειψάνου. Δια τας μακαρίας ψυχάς των προαναπαυσαμένων αοιδίμων προκατόχων ημών και των άλλων αρχιερέων της εκκλησίας Κρήτης δια την θριαμβεύουσαν εκκλησίαν του Χριστού, αλλά και δι' ημάς, οι οποίοι έχομεν το ιδιαίτερον προνόμιον και το ευτύχημα να την υποδεχώμεθα επί παρουσία τόσων τιμίων εκπροσώπων της εκκλησίας της πρεσβυτέρας Ρώμης, της Νέας Ρώμης, της αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος, των ευλαβέστατων Βασιλέων ημών και της κυβερνήσεως και τοσαύτης ευλαβούς συρροής κλήρου και λαού. Μέγα γηθόσυνον το τελούμενον σήμερον γεγονός, μοναδικόν εν τη ιστορία της εκκλησίας της Κρήτης, γηθόσυνον και εξόχως ευάρεστον. Η πρόνοια του Θεού κατευθύνει την ιστορίαν. Ο Θεός εν τη αγαθότητι Αυτού οδήγησεν ημάς εις το σημείον τούτο της ιστορίας. Η Α. Θειοτάτη Παναγιότης ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας ο Α' και η α. αγιότης ο Πάπας Ρώμης Παύλος ο ς' συνέβαλον εις τούτο ως συνεργοί Θεού δια την ποθητήν ενότητα των δυο αδελφών Εκκλησιών. Αι δυο σεπταί κορυφαί μετά πίστεως ικανής όρη μεθιστάνειν εις το θέλημα του Κυρίου, "ίνα πάντες εν ώσι" κατά την ιεράν συνάντησιν εν Ιερουσαλήμ έτειναν αδελφικώς τας χείρας και δια πράξεως κενώσεως και αγάπης ενεκαινίασαν μετά μακρούς αιώνας χωρισμού αποξενώσεως και απομονώσεως την καινήν εν Χριστώ ζωή της αγάπης και της ενότητος και τον διάλογον της αγάπης, την οποίαν προάγουσιν από κοινού μοχθούντες και τα επιπροσθούντα εμποδια αίροντες και δια πράξεων θεαρέστων, ως η άρσις του αφορισμού του 1054 και η ένδοξος επιστροφή της τιμίας Κάρας του αγίου αποστόλου Ανδρέου εις την πόλιν των Πατρών, του ιερού λειψάνου του Αγίου Σάβα εις την εγγύς των Ιεροσολύμων Λαύραν αυτού και νην η επιστροφή της τιμίας κάρας του Αγίου αποστόλου Τίτου εις την εκκλησίαν της Κρήτης, ην πρώτος εποίμανεν. Άπαντα τα γεγονότα ταύτα επιβεβαιούσιν, ότι ήδη εγγύς αλλήλων ιστάμεθα και επαυξάνουσι την ιεράν νοσταλγίαν ημών, όπως ταχύ αχθώμεν εις τον κοινόν παλαιόν κάλλος της μιας και αδιαιρέτου Εκκλησίας και όπως οι κοινοί ημών μάρτυρες και ομολογηταί και πάντες τον αυτόν άρτον εσθίομεν και από του αυτού ποτηρίου πίνομεν και μιαν πίστιν ομολογούμεν συνανθλούντες προς τούτου Ρωμαιοκαθολικοί και Ορθόδοξοι, κλήρος και λαός, εν ενί πνεύματι και μια καρδία τη πίστει του Ευαγγελίου και διακηρρύττομεν μετά του Οικουμενικού Πατριάρχου Ιωσήφ του Β' "Το της ενώσεως έργον θείον και εράσμιον εστι, τι γαρ ηδύτερον της ειρήνης και ομονοίας των Χριστιανών;"
Ομιλία Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρυσοστόμου Β΄
Εκφωνήθηκε κατά την δοξολογία στον καθεδρικό ναό Αθηνών.
"Δεύρο Απόστολε άγιε, στήθι μεθ' ημών, επισφραγίζων τον ύμνον και προεξάρχων της πανηγύρεως". Πανήγυρις και ευλαβής συναγερμός και ύθμνοι εν τη Αποστολοβαδίστω πόλει ημών, λιτανείαι ιεραί, παρατάξεις θριάμβου και κοινή ψυχοσωτήριος κατάνυξις Και των εκδηλώσεων τούτων τις η αιτία; Μετακομίζεται εκ της ξένης η σοφή και Πνεύματος Αγίου πλήρης Κάρα Τίτου του περιφανούς Αποστόλου της πίστεως, αγρύπνως άλλοτε επί αιώνας φυλασσομένη και εν μεγαλοπρεπεί επωνύμω εν Κρήτη Ναώ τεθησαυρισμένη και επί μακρά έτη τους πνευματικούς ποταμούς επί το ευσεβές αυτού ποίμνιον επομβρύσασα κάρα, εκ της βαρβάρου δε καταστροφής περισωθείσα εν ομόρω Χριστιανικώ κράτει, και ήδη επιστρέφουσα και παλινοστούσα, εκεί όπου ην το πρότερον εν τω νεω τεμένει, ο ήγειρεν η ευλλαβεια και φιλοτιμία των ευγνωμονούντων τέκνων του. Συνηγμένοι δε ήδη εν τω θείω τούτω ναώ ημείς οι αξιωθέντες προς το σεπτό τούτον κειμήλιον την οφειλομένην δόξαν και τιμήν και προσλύνησιν να απονείμωμεν κατά παραχώρησιν πρόσκαιρον των κεκτημένων το αναφαίρετον τούτο κλέος ομοθρήσκων και ομαιμόνων ημών κατά το πνεήυμα τέκωνν αυτού, δι' ευόσμων πνευματικών εαρινών ανθέων κατακοσμούμεν και εν ευλαβεία επικαλούμεθα τας θεοπειθείς αυτού ευχάς και ευλογίας επί τον γονυπετούηταν ενώπιον αυτού πιστόν λαόν της αγίας ημών Εκκλησίας και της φιλτάτης Πατρίδος. Δεύρον λοιπόν, Απόστολε θεί, Τίτε παμέγιστε, στήθι μεθ' ημών κατά την εύσημον ταύτην στιγμήν, προεξάρχων της πανηγύρεως, άκουσον ευμενώς των δεήσεων και ευχών ημών. Λειψανοθήκην πολυτελώς κεκοσμημένην βλέπομεν και προσκυνούμεν, λειψανοθήκη υπέρ χρυσίον και άργυρον και πολυτίμους λίθους αποστράπτουσαν της αρετής και της αγιότητος του ανδρός τας θείας μαρμαρυγάς. Υμνεί και γεραίρει Τίτον, τον αγιώτατον και θεόπνευστον απόστολον της, η Εκκλησια του Χριστού, αποθαυμάζει τον παλινοστούνταν αστέρα του ενθέου κηρύγματος και εν χορώ ευφροσύνης και εν σάλπιγγι διατόρω [μεγαλόφωνη σάλπιγγα, διαπεραστική] υμνολογεί αυτόν, ως της Πατρίδος αυτού πρωτόθρονον, ως του ουρανοβάμωνος και θεοκήρυκος Παύλου φοιτητήν και μυηθέντα παρ' αυτού τα θεία μυστήρια, ως επιστήθιον και ανύστακτον συνεργόν και συνέκδημον αυτού, ως διαπρύσιον κήρυκα της υγιαινούσης διδασκαλίας ως καθαιρέτην ειδώλων και των αιρετιζόντων πολέμιον, της Εκκλησίας το ευπρεπές, μέγα της μεγαλονήσου καύχημα και εγκαλλώπισμα, ως εξ Εδέμ εξορμήσαντα πύρρον και πλουσιοδότην ποταμόν, τον ως πότερον την οικουμένην διαδραμόντα και επισκεψάμενον, ος είδεν οφθαλμοφανώς της ενδόξους Αναστάσεως το θαύμα, το μέγα των έργων Παύλου κατόρθωμα και γεώργιον, το περιώνυμον των αυτού καυχημάτων καλλώπισμα, το κράτιστον συμπέρασμα των πόνων εκείνου και το μέγα εν γένει των αρχιερέων κλέος. Και ότι εκ ρητορικής ορμής και αγάπης δεν ομλούμεν, αλλά την αλήθεια λέγομεν και ομολογούμεν, ο λόγος θα δείξη, ότι εκδιηγούμενοι, εν συντόμω, των θεοφιλέστατον αυτού βίον μέλλομεν ήδη να εκθέσωμεν Ως οι των μεγάλων της ιστορίας ανδρών τον βίον ιστορούντες ούτω και ημείς, το ευσκιόφυλλον δένδρον του Αποστόλου ημών διερευνώντες, ευρίσκομεν αυτού μεν την καταγωγήν καθαρώς Ελληνικήν, αλλά για την γενέθλιον πόλιν ανακαλύπτωμεν εριζούσας πέντε τας πόλεις: Κόρινθον, Ικόνιον, Αντιόχειαν, Έφεσον και Τρωάδα. Εκ των συγχρώνων πολλοί συγγραφείς, περιγράφοντες την αποστολική αυτού δράσιν, αναφέρουσιν αυτόν ως καθαρώς Έλληνα, ως ελκυσθέντα μεν εις την πίστιν παρά του αποστόλου Παύλου, διαπρέψαντα δε υπέρ πάντα άλλον συνοδόν και συνοδοιπόρον του διδασκάλου αυτού εν πάσαις ταις ευαγγελικαίς αποστολαίς, ιδιαιτέρως όμως εν τη πρώτη Αποστολική Συνόδω, κατά την οποίαν επεδείξατο βαθείαν των Γραφών γνώσιν, τόλμην και σταθερότητα και παρρησίαν γνώμης Κατά την τρίτην Αποστολικήν περιοδείαν του ο διδάσκαλος αυτού απόστολος Παύλος παρέλαβεν αυτόν ως συνοδοιπόρον και συνέκδημον, ότε ανεδείχθη δεξιός αυτού βραχίων, και μάλιστα εν Εφέσω μεν πρώτον και εν Κορίνθω ύστερον, όπου εθαυμάσθη το αδειλίατον, η ευστροφία, το συμβιβαστικόν πνεύμα, η ρητορική ικανότης και ο φλογερός αυτού ζήλος εναντίον των εχθρών της πίστεως, επονομασθείς τότε ως αδάμας ανακτίτης [διαμάντι πολύτιμο] και ως αισυμνήτης άριστος [ποιμένας άριστος]. Τας αρετάς ταύτας του σήμερον υμνουμένου, μετά χαράς και ενθουσιασμού ακράτου περιγράφει ο θείος διδάσκαλός του εν τη δευτέρα προς Κορινθίους επιστολή αυτού και τους λόγους τούτου παραθέτομεν ως αποτελούντας των αιώνιον έπαινον του υμνουμένου αποστόλου Τίτου. Διὰ τοῦτο παρακεκλήμεθα ἐπὶ δὲ τῇ παρακλήσει ὑμῶν περισσοτέρως μᾶλλον ἐχάρημεν ἐπὶ τῇ χαρᾷ Τίτου, ὅτι ἀναπέπαυται τὸ πνεῦμα αὐτοῦ ἀπὸ πάντων ὑμῶν· ὅτι εἴ τι αὐτῷ ὑπὲρ ὑμῶν κεκαύχημαι, οὐ κατῃσχύνθην, ἀλλ᾿ ὡς πάντα ἐν ἀληθείᾳ ἐλαλήσαμεν ὑμῖν, οὕτω καὶ ἡ καύχησις ἡμῶν ἡ ἐπὶ Τίτου ἀλήθεια ἐγενήθη. καὶ τὰ σπλάγχνα αὐτοῦ περισσοτέρως εἰς ὑμᾶς ἐστιν ἀναμιμνησκομένου τὴν πάντων ὑμῶν ὑπακοήν, ὡς μετὰ φόβου καὶ τρόμου ἐδέξασθε αὐτόν. χαίρω ὅτι ἐν παντὶ θαῤῥῶ ἐν ὑμῖν. [Β Κορ. 7,13-16]
Τα σπλάχνα όμως του Παύλου δεν ανεπαύθησαν, ότε επεχείρησε την δι' οράματος ανατεθείσαν αυτώ αποστολήν εις Μακεδονίαν, διότι εκ παρεξηγήσεως είχε στερηθεί προς καιρόν την μετ' αυτού συνεργασίαν. Αποστέλλεται ο Τίτος και αύθις εις Κόρινθον, [Β' Κορ. 8,23]. Η περιφανής επιτυχία του συνεργού τούτου αποστόλου εν Κορίνθω, δίδει και πάλιν αφορμήν εις τον διδάσκαλον να εγκωμιάση αυτόν και γράφων προς Κορινθίους, καλεί αυτόν "κοινωνόν του και συνεργόν Απόστολον Χριστού και δόξαν των Εκκλησιών". Τούτος ο έξοχος μαθητής, περιφανής Απόστολος, ακάματος συνοδοιπόρος και αφανής συνεργάτης, ούτως ώστε αν δεν εσώζοντο αι ποιμαντορικοί επιστολαί του διδασκάλου, του θα έμενεν εν αφανεία εις εκ των περιφανών υπηρετών του Ευαγγελίου περιώνυμος εν τη Καινή Διαθήκη. Εκ της προς Τίτον επιστολής του αποστόλου Παύλου μανθάνομεν, ότι ο Παύλος μετά την απελευθέρωσιν αυτού εκ των εν Ρώμη φυλακών, μετέβη εις Κρήτην μετά του υμνουμένου σήμερον αγαπητού μαθητού Τίτου, και περιώδευσεν, ως γράφει, την νήσον "κατά πόλιν" [Τι. 2,5] και προς διάδοσιν και στερέωσιν εν τη πίστει των νεοφύτων, αφήκε το ηγαπημένον τέκνον, τον Τίτον. Ο ζηλωτής ούτος απόστολος συνήντησεν εις τας πόλεις κυρίως πολυαρίθμους εχθρούς, προ πάντων Ιουδαίους οίτινες ήσαν πολυάριθμοί εν τη πρωτευούση: "Εἰσὶ γὰρ πολλοὶ, γράφει ο απόστολος Παύλος, ἀνυπότακτοι, ματαιολόγοι καὶ φρεναπάται, μάλιστα οἱ ἐκ περιτομῆς, οὓς δεῖ ἐπιστομίζειν, οἵτινες ὅλους οἴκους ἀνατρέπουσι διδάσκοντες ἃ μὴ δεῖ αἰσχροῦ κέρδους χάριν. [Τιτ. 1,10-11].
Έκτοτε εν αφανεία παραμένει η ευαγγελική δράσις του πνευματικού τούτου της Χριστιανικής Κρήτης και εν τη πόλει της Γορτύνης πήξαντος την Μητρόπολιν του αξίου ποιμενάρχου της ποίμνης του Χριστού. Εκεί ανεπαύθη το γήινον αυτού σώμα εν μεγαλοπρεπεί Ναώ, οπόθεν μετά τας εν τη ιστορία αναφερομένας βαρβαρικάς επιδρομάς, μετεκομίσθη εν ευλαβεία και εναπετέθη εν τη εν Βενετία εκκλησία του αγίου Μάρκου.
Η Εκκλησία η Ορθόδοξος, ευθύς μετά την εντεύθεν αποδημίαν του, ομοθύμως ανεκήρυξεν αυτόν ως τον διασημότερον των αγίων και ώρισε να εορτάζηται η αγία αυτουη μνήγμη καθ΄έκαστον έτος τη 25η Αυγούστου. Μακρύς ίσως δια την εύσημον ταύτην ημέραν ο δια τον περιφανή τούτον απόστολον της Εκκλησίας ταπεινός μου λόγος. Αλλά θα μοι επιτραπεί να προσθέσω ολίγον έτι, διότι φρονών, ότι εις την συνέχειαν του λόγου δίδει εις ημάς αφορμήν εν μνημείον αιώνιον, η διαθήκη Παύλου του ουρανοβάμονος αποστόλου, προς τον μαθητήν και συνεργόν αυτού και συνέκδημον, τον σήμερον υμνούμενον και προσκυνούμενον Τίτον. Η επιστολιμαία αύτη διαθήκη περιέχει κανόνας και οδηγίας του πως δει εν οίκω Θεού αναστρέφεσθαι και διοικείν την Εκκλησίαν και ποιμαίνειν το ποίμνιον. Δεν είναι του παρόντος να αναλύσωμεν το περιεχόμενον, αλλά κρίνομεν αναγκαίον να αναφέρομεν προς υμάς μιαν παράγραφον της εν λόγω επιστολής, εν τη οποία παραγράφω προς υμάς μιαν παράγραφον της εν λόγω επιστολής, εν τη οποία παραγράφω περικλείεται και συνοψίζεται η τε δογματική και η ηθική διδασκαλία της Χριστιανικής πίστεως ημών. Η παράγραφος αύτη ετιμήθη υπό της αρχαίας ημών Εκκλησίας και κατέστη ύμνος ψαλλόμενος εν αυτή κατά τα πρωτογόνους τότε ιεροπραξίας. Είναι η εξής: τέκνον Τίτε, Ἐπεφάνη γὰρ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ἡ σωτήριος πᾶσιν ἀνθρώποις, παιδεύουσα ἡμᾶς ἵνα ἀρνησάμενοι τὴν ἀσέβειαν καὶ τὰς κοσμικὰς ἐπιθυμίας σωφρόνως καὶ δικαίως καὶ εὐσεβῶς ζήσωμεν ἐν τῷ νῦν αἰῶνι, προσδεχόμενοι τὴν μακαρίαν ἐλπίδα καὶ ἐπιφάνειαν τῆς δόξης τοῦ μεγάλου Θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὃς ἔδωκεν ἑαυτὸν ὑπὲρ ἡμῶν, ἵνα λυτρώσηται ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἀνομίας καὶ καθαρίσῃ ἑαυτῷ λαὸν περιούσιον, ζηλωτὴν καλῶν ἔργων. [Τιτ. 2,11-13]. Απόστολε άγιε Τίτε, ο αγιάζον ημάς σήμερον δια της σωματικής σου παρουσίας, πρέσβευε προς τον Κύριον και Θεόν ημών υπέρ του περικυκλούντος σήμερον το σκήνωμά στου φιλοχρήστου λαού ημών, ίνα έχει και διατηρή την χάριν την σωτήριον πάσιν ανθρώποις. Αμήν.
Ομιλία Παναγιώτη Τρεμπέλα
Ουδέποτε ίσως άλλοτε οι Καλοί της Κρήτης Λιμένες απεδείχθησαν ου μόνον ονόματι, αλλά και πράγματι τοιούτοι, παρά όταν παρείχον καταφύγιον εις το από Μύρων της Λυκίας προς την Ιταλίαν βραδυπλοούν Αλεξανδρινόν πλοίον, επί του οποίου μετά πολλών κακοποιών είχεν επιβιβασθή και ο μέγας των εθνών απόστολος Παύλος. [Πραξ. 27,5-8] Περικείμενος την άλυσιν του εγκαθείρκτου, ως σκεύος εκλογής του Θεού βαστάζων το όνομα αυτού ενώπιον εθνών τε και βασιλέων, υιών τε Ισραήλ [Πραξ. 9,15] έφερε πάντοτε εκπορευομένην εκ του στόματος αυτού ρομφαίαν δίστομον [Αποκ. 1,16], τον λόγον του Θεού, όστις "ου δέδεται"[Β Τιμ. 2,9]. Ποία συναισθήματα άρα γε να εδοκίμασεν ο απόστολος, όταν μακρόθεν διέκρινεν εις το βάθος του ορίζοντος τα υψηλά όρη της μεγαλονήσου; "Ως αετός διείς τα πτέρυγας αυτού" [Δευτ. 32,11] θα επεπόθει να περιλάβει ολόκληρον ταύτην εις τους φλογερούς κόλπους του και σφίγγων ταύτην εις την ευρύχωρον καρδίαν του, την περιλαμβάνουσαν στοργικώς και άνευ στενοχωρίας τινός και τόσους άλλους, να ανυψώσει αυτήν προς τα άνω και να την προσφέρει θυσίαν λογικήν εις τον Σωτήρα του κόσμου. Αλλ' αρα γε δεν ήτο καθόλου γνωστός τας ημέρας εκείνας ο Σωτήρ και το Ευαγγέλιον του εις την Κρήτην; Αι Πράξεις των Αποστόλων μας πληροφορούν, ότι κατ' αυτήν την μεγάλην ημέραν της Πεντηκοστής συμπαρίσταντο εν Ιεροσολύμοις αυτόπται και αυτήκοοι των εκεί επισυμβάντων θαυμασίων "και οι επιδημούντες Ρωμαίοι, Ιουδαίοι τε και προσήλυτοι, Κρήτες και Άραβες"[Πραξ. 2,11] Αντιπροσωπεύθη λοιπόν και η μεγαλόνησος δια τέκνων αυτής, ήδη προσηλύτων εις την λατρείαν του αληθινου Θεού, και ηκούσθη ο μετά καταπλήξεως συνοδευόμενος λόγος και από στόματος Κρητών "ακούομεν λαλούντων αυτών ταις ημετέραις γλώσσαις τα μεγαλείας του Θεού"[Πραξ. 2,11] Ποίος τώρα δύναται να αποκλείσει, ότι και μεταξύ των τρισχιλίων, όσοι κατενύγησαν από το πρώτον ιεραποστολικόν κήρυγμα του Πέτρου και εβαπτίσθησαν κατά την ημέραν εκείνην, υπήρξαν και τινες, έστω ευάριθμοι, προερχόμενοι εκ της νήσου ημών; Και ποίος ημπορεί να μας βεβαιώσει, ότι εξ αυτών, όσοι επανήλθον εις την πατρίδα των δεν μετέδωκαν τον ζωηφόρον σπινθήρα του πυρός, δια το οποίον είπεν ο Κύριος "πύρ ήλθον βαλείν εις την γην και τιθέλων, ει ήδη ανήφθη;"[Λουκ. 12,49]. Οπωσδήποτε παρουσιάζεται αδύνατον ο Παύλος, "ο ουδέν υποστειλάμενος του μη αναγγέλειν τους πλησίον αυτού και διδάξαι αυτούς δημοσία και κατ' οίκους [Πραξ. 20,20], να έμεινεν αργός και να ελησμόνησεν εδώ κάτι που ενεθυμείτο πάντοτε". Και το κάτι αυτό ήτο "Έλλησι τε και βαρβάροις, σοφοίς τε και ανοήτοις οφειλέτης ειμί"[Ρωμ. 1,14]. "Ανάγκη γαρ μοι επίκειται και ουαί μοι εστιν, εαν μη ευαγγελίζωμαι".[Α'Κορ. 8,16]. Παρέμεινεν άλλως τε εις τους Καλούς Λιμένας "χρόνον ικανόν" κατά το βιβλίον των Πράξεων, υπήρχε δε πλησίον τούτων και πόλις Λασαία ονόματι [Πραξ. 27,8], ο δε συνοδευων τους δεσμώτας εκατόνταρχος Ιούλιος "φιλανθρώπως τω Παύλω και εις Σιδώνα χρησάμενος" [Πραξ. 6,3] επόμενον ήτο να επέτρεψεν εις αυτόν την επίσκεψιν της γείτονος προς τους Καλούς Λιμένας περιφερείας. Είναι λοιπόν πολύ πιθανόν, το, ότι, όταν το Αλεξανδρινόν πλοίον απέπλεεν, ο Θείος απόστολος, είχεν ήδη επιτύχει να εγκατασπείρει έστω και εις την άκραν αυτήν της μεγαλονήσου το καλόν του Ευαγγελίου σπέρμα και να παραθέσει τούτο "πιστοίς ανθρώποις, οίτιες ικανοί" θα ήσαν και ετέρους να διδάξουν. [Β'Τιμοθ. 2,2] Εντεύθεν εξηγείται το υπέρ της Κρήτης ενδιαφέρον του, όταν μετά διετίαν ολόκληρον αφεθείς εν Ρώμη ελεύθερος επιχειρεί την τελευταίαν αποστολικήν πορείαν του. Κατ' αυτήν πρώτην ίσως επισέπτεται την Κρήτην. Και όταν ληφθή υπ' όψιν, ότι η τελευταία αύτη πορεία διήρκεσε μόλις δυο έτη, κατ' αυτήν δε' επεσκέφθη και την Έφεσον και το Ιλλυρικόν, ίσω ς δε και την Ισπανίαν, πρέπει να έμεινεν εις μεγαλόνησόν μας, πολύ ολίγον χρόνον, Τι όμως εύρεν εκεί; Ειδωλολατρίαν επίμονον και τραχείαν, αλλά και διάδοσιν του Ευαγγελίου αξιόλογον. Όπως δε άλλοτε περιερχόμενος τας Αθήνας και, "θεωρών την πόλιν κατείδωλον ούσαν, παρωξύνετο"[Πραξ. 17,16], ούτω και εν Κρήτη, όπου τα μνημεία του Μινωϊκού πολιτισμού διεσώζοντο ακόμη επιβλητικά. Θα αντικρύζοντο ταύτα υπό του αποστόλου ως δυσάλωτα οχυρά της ειδωλολατρίας, η προς αυτήν δε και τους μύθους αυτής απέχθεια του έφερε κατόπιν εις τον νουν του, όταν έγραφε την προς Τίτον επιστολήν, και την μαρτυρίαν του Επιμενίδου, κακίζοντος τους ιδίους συμπολίτας ως πλέκοντας μύθους περί τον θάνατον του Διός και ψευδώς επιδεικνυομένους τον τάφον αυτού. Είδεν όμως ο απόστολος συρρέοντας περί εαυτόν από πάντων των σημείων της μεγαλονήσου και πλήθη πιστών. Πως άλλως εξηγείται η προς τον Τίτον παραγγελία του "τούτου χάριν κατελιπόν σε εν Κρήτη, ίνα [....] καταστήσεις κατά πόλιν πρεσβυτέρους" [Τιτ. 1,5]. Θα αφήσει μετ' ολίγον και εις την Έφεσον τον Τιμόθεον δια τας ανάγκας της εκεί Εκκλησίας. Αλλ' εις την Εκκλησίαν της Εφέσου έχει ήδη επί μακρόν προεργασθή ο Παύλος, αφού μόνον "εν τη σχολή Τυρράνου εγένετο διαλεγόμενος επί δυο έτη"[ Πραξ. 18,9] κατά την προτέραν αποστολικήν πορείαν του. Οποία τις λοιπόν πρέπει να εμφανίζηται και εν Κρήτη η επίδρασις του Ευαγγελίου, δια να καταλειφθεί εκεί ο Τίτος; Ναι, ο Τίτος ο κατά την αποστολικήν σύνοδον "συν των Παύλω Έλλην, ο μη αναγκασθείς περιτμηθήναι". αλλ' αντιμετωπίσας σθεναρώς μετ' αυτού τους Ιουδαΐζοντας ψευδαδέλφους, ο προς τους εν Κορίνθω Χριστιανούς επανειλημμένως υπό του Παύλου αποσταλείς και δια τούτο περισσότερον ίσως των άλλων συνοδών του αποστόλου εξοικειωμένος προς τα ιδιώματα και τον εθνικόν χαρακτήρα των την γείτονα προς την μεγαλόνησον οικούντων τότε Ελλήνων, ο προσφιλέστατος του Παύλου συνεργός και στοργικώς καλούμενος υπ' αυτού αδελφός ο "σπουδαίος" και πρόθυμος εις πνευματικάς και κωπιώδεις αποστολάς [Β'Κορ. 8,18-23]. ούτος καταλείπεται επό του θεοπνεύστου Παύλου εις την Κρήτην πρώτος και ευδοκία Θεού, εις την οποίαν φιλοτίμως ανταποκρίνεται η μεγαλόνησος, προσφέρουσα ήδη επί των διωγμών του Δεκίου άφθονον το μαρτυρικόν αίμα των τέκνων της εις βεβαίωσιν της πίστεως. Ούτως η Εκκλησία της Κρήτης, δεχθείσα την περί Χριστου μαρτυρίαν από χειλέων αποστολικών και επισφραγίσασα ταύτην και δια του αγίου αίματος των τέκνων της, διεφύλαξεν αυτήν ως κόρην οφθαλμού δια μέσου δοκιμασιών πυρός και σιδήτου, όσαι επισυνέβησαν κατά την δισχιλιετή έκτοτε θυελλώδη ιστορίαν της μεγαλονήσουκαι ανεδείσθη γνησία πνευματική θυγάτηρ Τίτου του ενδόξου και προσφιλούς συνεκδήμου του μεγάλου των εθνών αποστόλου. Δικαίως λοιπόν σήμερον αναδέχεται, ως αξία κληρονόμος αυτού, αποδιδόμενον εις αυτήν τον πολύτιμον θησαυρόν των ιερών λειψάνων του.
Ιταλική Αλληλογραφία
Προς την Α. Σεβασμιωτάτην Παναγιότητα τον
Καρδινάλιον Ιωάννη Ουρμπάνι Πατριάρχη Βενετίας
Σεβασμιώτατε, Παναγιώτατε Signior Mio Ossᵐᵒ [mio osservandissimo]
Δια της ευγενούς επιστολής Υμών της 29ης παρελθόντος Ιουλίου η Υμετέρα Σεβασμία Παναγιότης μοι κατέστησε γνωστήν την επιθυμίαν της Ορθοδόξου Κοινότητος της νήσου Κρήτης, όπως δυνηθή να επανακτήσει το λείψανον της κάρας του αγίου Τίτου, το φυλασσόμενον εν των θησαυρώ του Αγίου Μάρκου. Η Υμετέρα Σεβασμιότης ηθέλησεν ομοίως να ανακοινώση την γνώμην του Σεβασμίου Πατριαρχικού Συμβουλίου και της Επιτροπείας της Βασιλικής ταύτης, εν σχέσει προς την ειρημένην αίτησιν, εκφράζουσα ωσαύτως την ευνοικήν κρίσιν Της δια την ευμενή αποδοχήν της αιτήσεως. Ευχαριστών την Υμετέραν Παναγιότητα δια την ευγενή προθυμίαν Αυτής, θεωρών καθήκον μου να αναγγείλω Αυτή, ότι αι προσεχείς συναντήσεις, κατά την διάρκειαν της Β' Οικουμενικής Συνόδου του Βατικανού, θα προσφέρουν κατάλληλον ευκαιρίαν, δια να κριθεί, κατά τον καλύτερον τρόπον, η λύσις της εν λόγω περιπτώσεως. Επωφελούμαι της ευκαιρίας δια να ασπασθώ ταπεινώς τας χείρας Υμών και να διαβεβαιώσω την βαθείαν ευλάβειάν μου.
Της Υμετέρας Σεβασμιωτάτης Παναγιότητος ταπεινότατος, ευλαβέστατος, υποχρεωτικότατος,
Αμλέτο Τζοβάνι Καρδινάλιος Τσικονιάνι.
Βατικανό 20 Αυγούστου 1964.
[Αμλέτο Τζοβάνι Τσικονιάνι 1883-1973, Καρδινάλιος, Υπουργός Προεδρίας της Κυβερνήσεως του Πάπα από το 1961 έως 1969. Πρύτανης του Κολλεγίου των Καρδιναλίων, Decanus Collegii "Sacra Romana Ecclessia" Cardinalium]
Προς την Α. Σεβασμιωτάτην Παναγιότητα τον
Καρδινάλιον Ιωάννη Ουρμπάνι Πατριάρχη Βενετίας
Σεβασμιώτατε, Παναγιώτατε Signior Mio Ossᵐᵒ [mio osservandissimo]
Έχω την τιμήν να αποστείλω συννημένην ενταύθα εις την Υμετέραν Σεβασμιωτάτην Παναγιότητα εν αντίγραφον της επιστολής, την οποίαν ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Κρήτης Μονσινιόρος Ευγένιος μοι απέστειλε, σχετικώς προς το λείψανον του Αγίου Τίτου. Απήντησα εις τον Μητροπολίτην, ότι το ζήτημα ανήκει εις την αρμοδιότητα του Πατριάρχου της Βενετίας, υποσχόμενος ταυτοχρόνως να προωθήσω την αίτησιν.
Η Υμετέρα Παναγιότης γνωρίζει βεβαίως πόσον επέδρασεν επί του Ορθοδόξου λαού της Ελλάδος η επιστροφή των λειψάνων του Αγίου Ανδρέου εις Πάτρας. Επληροφορήθην, ότι η Υμετέρα Παναγιότης έχει την πρόθεσιν να ανανεώση παρομοίαν χειρονομίαν υπέρ του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Η τοιαύτη πρόθεσις, την οποίαν εύχομαι να ίδω πραγματοποιουμένην, εμπίπτει εις την γραμμήν των συναντήσεων του Αγίου Πατρός μετά των Πατριαρχών επί του Όρους των Ελαιών. Δεν διαφεύγει βεβαίως της Υμετέρας Παναγιότητος, ότι παρόμοιαι πρωτοβουλίαι αποτελούν σοβαράν συμβολήν εις την κίνησιν δια την επαναπροσέγγισιν μετά των Ορθοδόξων Εκκλησιών. Ούτω καταπίπτουν αι προλήψεις και αναγεννώνται τα αισθήματα εμπιστοσύνης και συμπαθείας. Επληροφορήθην πόσα η Υμετέρα Παναγιότης έχει ήδη πράξει εις το πεδίον τούτο της προσεγγίσεως, ειδικώς τας παρελθούσας εβδομάδας, υποδεχόμενος, μετ' εξαιρέτου Χριστιανικής αδελφικότητος, τους Αγγλικανούς Παρατηρητάς εις το Συμβούλιον κατά την εν Βενετία επίσκεψιν. Δράττομαι της ευκαιρίας, δια να ευχαριστήσω την Υμετέραν Σεβασμιότητα δι' όλα αυτά. Επί τη προσεγίσει των Αγίων Εορτών απευθύνω προς την Υμετέραν Σεβασμιότητα τας καλυτέρας ευχάς δια παν αγαθόν, ενώ, κατασπαζόμενος ταπεινότατα τας χείρας Υμών, μετ' αισθημάτων βαθείας ευλαβείας, έχω την τιμήν να ομολογήσω εμαυτόν, ταπεινότατον, αφωσιωμένον και υποχρεωτικώτατον θεράποντα της Υμετέρας Σεβασμιωτάτης Παναγιότητος.
Βατικανό 19 Δεκεμβρίου 1964. Αυγουστίνος Καρδινάλιος Μπέα.
Προς την Αυτού Σεβασμίαν Πανιερότητα τον Καρδινάλιον Αμλέτο Τζοβάνι Τσικονιάνι,
Γραμματέα του Κράτους της Αυτού Αγιότητας, πόλιν του Βατικανού.
Παναγιώτατε, Σεβασμιώτατε, Signior Mio Ossᵐᵒ [mio osservandissimo]
Αναφέρομαι εις την σεβασμίαν επιστολήν της Υμετέρας Σεβασμιωτάτης Παναγιότητος υπ' αρίθμ. 29518 της 20 Αυγούστου 1964, την σχετικήν προς το λείψανον της κάρας του αγίου Τίτου, την αιτουμένην υπό της Ορθοδόξου Κοινότητος της νήσου Κρήτης.
Βατικανό 19 Δεκεμβρίου 1964. Αυγουστίνος Καρδινάλιος Μπέα.
Προς την Αυτού Σεβασμίαν Πανιερότητα τον Καρδινάλιον Αμλέτο Τζοβάνι Τσικονιάνι,
Γραμματέα του Κράτους της Αυτού Αγιότητας, πόλιν του Βατικανού.
Παναγιώτατε, Σεβασμιώτατε, Signior Mio Ossᵐᵒ [mio osservandissimo]
Αναφέρομαι εις την σεβασμίαν επιστολήν της Υμετέρας Σεβασμιωτάτης Παναγιότητος υπ' αρίθμ. 29518 της 20 Αυγούστου 1964, την σχετικήν προς το λείψανον της κάρας του αγίου Τίτου, την αιτουμένην υπό της Ορθοδόξου Κοινότητος της νήσου Κρήτης.
Κατά τας ημέρας αυτάς έλαβον πράγματι τας δυο επιστολάς, τας οποίας εσωκλείω εν αντιγράφω δια την Υμετέραν Σεβασμιωτάτην Παναγιότητα, ευγνώμων, εάν η Υμετέρα Σεβασμιότης θελήσει ευγενώς να μοι γνωρίσει τας επί του προκειμένου αποφάσεις του Αγίου Πατρός. Ευχαρίστως επωφελούμαι της ευκαιρίας να Σας καταφιλήσω ταπεινότατα τας χείρας και να εκφράσω τα αισθήματα βαθυτάτης ευλαβείας προς την Υμετέραν Σεβασμιωτάτην Παναγιότητα.
Βενετία 11 Ιανουαρίου 1965. Ιωάννης Καρδινάλιος Ουρμπάνι Πατριάρχης.
Προς την Αυτού Σεβασμιωτάτην Παναγιότητα
τον Καρδινάλιον Ιωάννην Ουρμπάνι, Πατριάρχη Βενετίας.
Παναγιώτατε, Σεβασμιώτατε, Signior Mio Ossᵐᵒ [mio osservandissimo]
Μόλις ελήφθησαν εν τω γραφείω τούτω τα φωτογραφικά αντίγραφα, εσπευσμένως αποσταλέντα υπό της Υμετέρας Σεβασμιωτάτης Παναγιότητος, των επιστολών του Μητροπολίτου Κρήτης Ευγενίου και του Πανιερωτάτου Καρδιναλίου Μπέα, σχετικών προς την ζωηράν παράκλησιν της Ορθοδόξου Κοινότητος της νήσου εκείνης, δια την επανάκτησιν υπό του Πατριαρχάτου εκείνου του λειψάνου της κάρας του Αγίου Τίτου, του φυλασσομένου πιστώς εν Βενετία, εν τω θησαυρώ της Πατριαρχικής Βασιλικής. Υπήρξεν οφειλομένη φροντίς μου να πληροφορήσω τον Άγιον Πατέρα επί του λεπτού ζητήματος, υποβάλλων εις Αυτόν την επιθυμίαν της Υμετέρας Σεβασμιότητος, δια να πληροφορηθεί τας Υμετέρας σεβαστάς υποδείξεις επί του θέματος. Η Αυτού Αγιότης βλέπει μετά πατρικής ευχαριστήσεως την ανάπτυξιν παρομοίων σχέσεων μετά των Κοινοτήτων, των κεχωρισμένων από την Ρώμην. Ομοίως επληροφορήθη μετ' ευχαριστήσεως, ότι τόσον το Πατριαρχικόν Συμβούλιον, όσον και η Επιτροπεία της Βασιλικής του Αγίου Μάρκου συμφωνούν ομοφώνως μετά της Υμετέρας Παναγιότητος, ως προς την σκοπιμότητα της αιτουμένης δωρεάς. Όθεν δεν φαίνονται λόγοι, οίτινες, υπό την σημερινήν κατάστασιν πραγμάτων να μην συνιστούν το τοιούτον διάβημα. Μάλιστα πρέπει να ελπίζωμεν διακαώς, όπως η παραδειγματική χειρονομία δυνηθή αποτελεσματικώς να συμβάλει εις την αδελφικήν εκείνη προσέγγισιν των καρδιών, ήτις είναι αναγκαίος ψυχολογικός όρος δια την αισίαν ένωσιν μετά των παλαιών σχισματικών Κοινοτήτων της Ανατολής. Όσον αφορά εις την διακομιδήν, δέον όπως η Υμετέρα Παναγιότης παραδώσει το σεβάσμιον λείψανον απ' ευθείας εις τους απεσταλμένους του Μητροπολίτου Κρήτης, κατά τους τύπους, οίτινες θα κριθούν αυτόθι κατάλληλοι και αρμόζοντες εις την επισημότητα του γεγονότος. Μετ' ευχαριστήσεως δράττομαι της ευκαιρίας να Σας καταφιλήσω ταπεινότατα τας χείρας και να ομολογήσω εμαυτόν, με αισθήματα βαθείας ευλαβείας, ταπεινότατον, αφωσιωμένον και υποχρεωτικώτατον αληθή θεράποντα της Υμετέρας Σεβασμιωτάτης Παναγιότητος.
Εκ του Βατικανού, 14 Φεβρουαρίου 1965. Αμλέτο Τζοβάνι Καρδινάλιος Τσικονιάνι.
Προς την Αυτού Σεβασμιώτητα, τον Μητροπολίτην Κρήτης κ. Ευγένιον, Ηράκλειον Κρήτης. Σεβασμιώτατε, Έχω την τιμήν να αναφερθώ εις την μετά της Υμετέρας Σεβασμιότητος αλληλογραφίαν του παρελθόντος έτους, την σχετικήν με την επιστροφήν του λειψάνου του Αποστόλου Τίτου εις Κρήτην. Μετά μεγάλης ευχαριστήσεως δύναμαι σήμερον να Σας αναγγείλω, ότι ο Άγιος Πατήρ συνεφώνησεν ευχαρίστως δια την παραχώρησιν, αποτέλεσμα των φροντίδων του Καρδιναλίου Αυγουστίνου Μπέα, μετά του οποίου η Υμετέρα Σεβασμιότης αντήλλαξεν επιστολάς τον παρελθόντα Δεκέμβριον.
Υπολείπεται να συμφωνηθή ο τρόπος της παραδόσεως του λειψάνου της κάρας του Αγίου Τίτου, όπερ θα ήτο δυνατόν να γίνει κατά τον προσεχή Μάϊον. Αναμένω να πληροφορηθώ την σκέψιν της Υμετέρας Σεβασμιότητος επί του θέματος και επί του παρόντος συμμετέχω ζωηρώς, μετά του κλήρου και των πιστών της Βενετίας, εις την χαράν, την οποίαν η είδησις αύτη θα φέρει εις την Υμετέραν Σεβασμίαν Εκκλησίαν. Ενώνων τας δεήσεις και με αισθήματα, άτινα εμπνέει εις ημάς η χάρις του Κυρίου ημών, εκφράζω προς την Υμετέραν Σεβασμιωτάτην Εξοχότητα τους αδελφικούς και αφοσιωμένους χαιρετισμούς μου.
Της Υμετέρας Σεβασμιότητος αδελφός εν Χριστώ
Ιωάννης Καρδινάλιος Ουρμπάνι Πατριάρχης Βενετίας
Βενετία, 9 Μαρτίου 1965
Προς την αυτού Σεβασμιωτάτην Παναγιότητα
τον Καρδινάλιον Ιωάννη Ουρμπάνι Πατριάρχη Βενετίας.
Σεβασμιώτατε, Παναγιώτατε, Signior Mio Ossᵐᵒ [mio osservandissimo]
Έλαβον κανονικώς την σεβασμίαν επιστολήν της Υμετέρας Παναγιότητος υπό χρονολογίαν 6 Μαρτίου 1965 [Αριθ. Πρωτ. 118/65] μετά των συννημένων, σχετικών με την απόδοσιν του λειψάνου της κάρας του Αγίου Τίτου εις τον Μητροπολίτην Κρήτης. Μετά μεγάλης ευχαριστήσεως επληροφορήθην την απόφασιν της Υμετέρας Σεβασμιώτητος, ως και την πρόθυμον συγκατάνευσιν εις μιαν τοιαύτην χειρονομίαν αδελφοσύνης του Σεπτού Πατριαρχικού Συμβουλίου και της Επιτροπείας του Αγίου Μάρκου. Χαίρω πολύ, βλέπων πόσον η Εκκλησία της Βενετίας συμβάλλει ούτως εις την προσέγγισιν των πνευμάτων και των καρδιών. Ανέγνωσα ωσαύτως εις τον Ρωμαίον Παρατηρητήν [ο Ουρμπάνι δημοσίευσε ένα άρθρο στην εφημερίδα του Βατικανού L'Osservatore Romano] τον τρόπον, δι' ου η Υμετέρα Σεβασμιότης ηθέλησε να αναγγείλη εις τον κλήρον και τους πιστούς της εκκλησιαστικής Σας περιφερείας την σημασίαν του τοιούτου γεγονότος. Επιτρέψατέ μου να ευχαριστήσω εκ καρδίας της Υμετέραν Σεβασμιώτητα. Δράττομαι της ευκαιρίας, δια να Σας καταφιλήσω ταπεινότατα τας χείρας και να ομολογήσω εμαυτόν ταπεινότατον, αφωσιωμένον, υποχρεωτικώτατον θεράποντα της Υμετέρας Σεβασμιωτάτης Παναγιότητος.
Βατικανό 20 Μαρτίου 1965 Αυγουστίνος Καρδινάλιος Μπέα.
Τη αυτού Ευλαβεστάτη Εξοχότητι
τω Σεβασμιωτάτω Ευγενίω Μητροπολίτη Κρήτης
Εξοχώτατε, ευχαριστώ ημάς θερμώς δια την επιστολήν της 1η Δεκεμβρίου. Συνεκινήθην εκ των αισθημάτων, τα οποία εκφράζετε εν αυτή. Αληθώς "εν πνεύματι ομονοίας και εις απόδειξιν της προς τον Θεόν αγάπης" εξειλίχθησαν αι εορταί της 26 και 27 Σεπτεμβρίου εν Πάτραις. Εννοώ επίσης πολύ καλώς τα συναισθήματα των πιστών της Αγίας Εκκλησίας Κρήτης ως προς το άγιον λείψανον του Αγίου Τίτου. Η πραγματοποίησις της επιθυμίας των δεν εξαρτάται από την Αυτού Εξοχότητα τον Πάπαν Παύλον VI, αλλ' από την Αυτού Εξοχότητα τον Καρδινάλιον Ουρμπάνι, επειδή ακριβώς η Εκκλησία της Βενετίας είναι εκείνη, η οποία επί του παρόντος φυλάττει το πολύτιμον τούτο άγιον λείψανον. Η Υμετέρα Σεβασμιότης έδει να απευθυνθεί κατ' ευθείαν εις τον Καρδινάλιον της Βενετίας, προς τον οποίον λιαν προσεχώς θα διαβιβάσω την επιστολήν, την οποίαν μοι απηυθύνατε. Είμαι ευτυχής, διότι επωφελούμαι της ευκαιρίας ταύτης, ίνα προσφέρω τη Υμετέρα Εξοχότητι τας ευχάς μου τας καλλίστας επί ταις καλαίς και αγίαις εορταίς των Χριστουγέννων και ίνα επαναλάβω αυτή πλήρη την αδελφικήν μου αγάπην εν Χριστώ τω Κυρίω ημών.
Εν Βατικανώ τη 19.12.1964. Αυγουστίνος Καρδινάλιος Μπέα.
Αποσπάσματα άρθρων από τον τύπο της εποχής
Εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ
Ο Χριστιανικός λαός της πόλεως, του νομού μας και της Κρήτης ολοκλήρου με βαθείαν συγκίνησιν και ευλάβειαν θα υποδεχθή σήμερον το θείον λείψανον. Και αισθάνεται ο λαός μας την ανάγκην να εκφράση την ευγνωμοσύνην του προς τους προκαθειμένους των δυο Χριστιανικών Εκκλησιών, Πατριάρχην Αθηναγόραν και Πάπαν Παύλον, οίτινες δια της επιτυχούς πολιτικής των, της προσεγγίσεως των δυο εκκλησιών, κατέστησαν μεταξύ των άλλων δυνατά και παρόμοια επιτεύγματα, άτινα ασκούν βαθείαν επίδρασιν εις την ψυχήν του λαού. Όμως αισθάνεται ο Χριστιανικός λαός μας και την ανάγκην να εκφράση την άμετρον ευγνωμοσύνην του προς τον Σεβασμιώτατον Ευγένιον και τους λοιπούς ιεράρχες της Κρήτης, καθώς και τους ηγήτορας της Εκκλησίας της Βενετίας και πάντας ενγένει, οίτινες συνέβαλον πολύ ή ολίγον και συνειργάσθησαν δια την πραγματοποίησιν της υπερτάτης τιμής, την οποίαν δέχεται σήμερον η Κρήτη. 15-5-1966.
Ένα από τα μεγάλα γεγονότα της θρησκευτικής ιστορίας του τόπου μας έζησε προχθές το Ηράκλειον. Δεκάδες χιλιάδες πιστοί από κάθε γωνιά της Κρήτης, Νομάρχαι, Δήμαρχοι, Ιερείς. Εκπροσωπούμενος όλος σχεδόν ο κλήρος της Χρισιανοσύνης, βρίσκεται εδώ επιβλητικός, προκειμένου να δεχθή στην αρχαία πατρίδα του το τίμιο λείψανο του πρώτου θρησκευτικού ηγέτου, του πρώτου Χριστιανού, του πρώτου αγίου της Κρήτης. Οι δρόμοι του Ηρακλείου κολυμπούν στο γαλανόλευκο. Κάποιες υποψίες από το βυζαντινό κλέος φέρνουν στην μνήμη οι Δικέφαλοι, που σκέπουν την πύλη του ναού του αγίου Τίτου. Ρίγη συγκινήσεως διατρέχουν τα πλήθη, που αναμένουν την στιγμή της επιστροφής της τιμίας Κάρας. Δαφνόφυλλα και μυρτιές σκεπάζουν το κατάστρωμα του δρόμου. Πέταλα ανθών της Κρητικής γης αιωρούνται στην ατμόσφαιρα όπως οι εξώστες ραίνουν την μεγαλειώδη πομπή. Μοσχολίβανο αρωματίζει την υποβλητική πορεία προς την μόνιμη έδρα του πρώτου Επισκόπου της Κρήτης. Θούρια στην ενότητα των εκκλησιών αναπέμπουν οι καρδιές σαν μυριόστομη προσευχή. Το όραμα μιας ηνωμένης Εκκλησίας του Χριστού γίνεται πραγματικότης. 17-5-1966
Εφημερίδα ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ
Η ιστορία της Κρήτης παρασκευάζει σήμερον τον μέγα σταθμόν της εις τα Εκκλησιαστικά πράγματα της Χριστιανικής νήσου. Αιθριάζουν οι γαλανοί ουρανοί, αγάλλονται αι ψυχαί, ευφραίνεται, απαλύνει, ελαφρώνει η σκέψις, πάλλουν αι καρδίαι, κυλούν από τα μάτια τα δάκρυα τα ιερά, εν τη συναισθήσει ότι, νοσταλγός της πατρώας γης, επιστρέφει εις την γην την πατρώαν ο άγιος των αγίων μας και πατήρ των πατέρων μας και πατριάρχης των ιερωμένων μας: Ο Απόστολος Τίτος. Λαμπροστολισμένη η Κρήτη εναποθέτει το δόρυ της εις μιαν γωνίαν, την σκαπάνη της εις την άλλην, κρύβει εις τον κόρφον της το μαύρο τσεμπέρι, άγιον σύμβολον του πένθους της, το μαύρον κροσάτο κεφαλομάντηλόν της, αιματωμένον σύμβολον του ηρωϊσμού της, και, λυσίκομος, από χαράν δακρύουσα και από θλίψιν, γλυκείαν θλίψιν, ευφραινομένη, υποδέχεται γονυπετής τον Πατέρα και Πατριάρχην της. Και το βλέμμα γυρόθεν δακρύβρεκτον περιφέρουσα, ευχαριστεί και ευγνωμονεί τους ευγενείς ξένους ιερωμένους, που υπεβλήθησαν εις τον κόπον να συνοδεύσουν τον Πατριάρχην οίκαδε, και τους Έλληνας επισήμους ή ανεπισήμους, ένα ένα χωριστά και όλους μαζί, που ήλθαν να προσυπογράψουν και να αναγράψουν τα έντιμα ονόματά των εις την ολόχρυσον σελίδα της Εκκλησιαστικής ιστορίας της. Ο Θεός μαζί των. Και πρέσβυς των ακάματος παρά τω Θεώ ο Άγιος της Κρήτης ο Απόστολος Τίτος. 15-5-1966
Εφημερίδα Η ΑΛΛΑΓΗ
Με αισθήματα ευλαβείας, με μεγαλοπρέπεια και επιβλητικότητα, το Ηράκλειο υποδέχθηκε, προχθές Κυριακή, την Κάρα του Αποστόλου Τίτου, πρώτου Επισκόπου Κρήτης, την οποία περέδωσεν ο εκπρόσωπος του Πατριαρχείου Βενετίας στον Προκαθήμενο της Εκκλησίας της Κρήτης. 17-5-1966
Εφημερίδα ΚΡΗΤΙΚΟ ΒΗΜΑ
Οι καμπάνες άρχισαν να χτυπούν χαρμόσυνα. Η μεγαλόνησος Κρήτη σύσσωμος στεκόταν στο κατώφλι της αναμονής. Ρίγη συγκινήσεως τη συγκλόνιζαν. Οι καρδιές πάλλονταν, τα μάτια βούρκωναν. Η ιστορική στιγμή είχε φτάσει. Το πλήρωμα του χρόνου είχε συμπληρωθεί και οι τέσσερις αιώνες της αναμονής της επιστροφής της Τιμίας Κάρας είχαν κλείσει τον κύκλο.Η κατανόησις και η συναδέλφωσις αγκαλιασμένες στο πλαίσιο του Ελληνοχριστιανικού πολιτισμού έκαναν την ωραία χειρονομία του αγίου δώρου, της Τιμίας Κάρας. Και η Κρήτη το μεγάλο και ωραίο νησί δοκίμασε μια από εκείνες τις συγκινήσεις που σπάνια, σπανιώτατα δοκιμάζουν οι λαοί, όταν ιστορικά τοπικά γεγονότα τις προκαλούν. Και οι καμπάνες πάλι χαρμόσυνες αναγγέλουν την άφιξη του αγίου ξένου. Ο κόσμος της Κρήτης συγκεντρώθηκε στο Ηράκλειο για το "ευ παρέστης". 21-5-1966
Εφημερίδα ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ
Με βαθύτατην θρησκευτικήν συγκίνησιν η Εκκλησία της Κρήτης παρέλαβε την διακομισθείσαν εκ Βενετίας Τιμίαν Κάραν του Αγίου Τίτου, πρώτου επισκόπου Κρήτης. Η επίσημος παράδοσις της Αγίας Κάρας εγένετο εις Ηράκλειον παρουσία της Ιεράς Επαρχιακής Συνόδου της Κρήτης, εκπροσώπου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και αντιπροσωπείας της Εκκλησίας της Ελλάδος. Την αγίαν κάραν παρέλαβεν εις Βενετίαν ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Κισάμου και Σελίνου κ. Ειρηναίος, μετεφέρθη δε αύτη δι' ειδικού αεροσκάφους εις Αθήνας εκτεθείσα εις λαικόν προσκύνημα εις την Μητρόπολιν Αθηνών όπου, εψάλη ειδική ακολουθία χοροστατούντος του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών κ. Χρυσοστόμου. Την 15ην Μαΐου μετεφέρθη δια πολεμικού εις Ηράκλειον και εγένετο η επίσημος παράδοσις αυτής υπό του επισκόπου Ολιβάντι [sic] εις τον Σεβασμιώτατον Μητροπολίτην Κρήτης κ. Ευγένιον. Ο απόστολος Τίτος, κατά σωζομένας μαρτυρίας του ιστορικού Ζηνά, κατήγετο εκ της οικογενείας του Μίνωος. Από μικράς ηλικίας είχεν ιδιαιτέραν κλίσιν προς τα γράμματα, κατά δε την ιεράν παράδοσιν ότε διένυε το εικοστόν έτος της ηλικίας του ήκουσε φωνήν η οποία τον διέταξεν, Τίτε φύγε από εδώ για να σώσεις την ψυχή σου, επειδή η εξωτερική αυτή παιδεία δεν σε ωφελεί καθόλου. 25-5-1966 [Η διήγηση είναι από το απόκρυφο "Πράξεις Τίτου"]
Βενετία 11 Ιανουαρίου 1965. Ιωάννης Καρδινάλιος Ουρμπάνι Πατριάρχης.
Προς την Αυτού Σεβασμιωτάτην Παναγιότητα
τον Καρδινάλιον Ιωάννην Ουρμπάνι, Πατριάρχη Βενετίας.
Παναγιώτατε, Σεβασμιώτατε, Signior Mio Ossᵐᵒ [mio osservandissimo]
Μόλις ελήφθησαν εν τω γραφείω τούτω τα φωτογραφικά αντίγραφα, εσπευσμένως αποσταλέντα υπό της Υμετέρας Σεβασμιωτάτης Παναγιότητος, των επιστολών του Μητροπολίτου Κρήτης Ευγενίου και του Πανιερωτάτου Καρδιναλίου Μπέα, σχετικών προς την ζωηράν παράκλησιν της Ορθοδόξου Κοινότητος της νήσου εκείνης, δια την επανάκτησιν υπό του Πατριαρχάτου εκείνου του λειψάνου της κάρας του Αγίου Τίτου, του φυλασσομένου πιστώς εν Βενετία, εν τω θησαυρώ της Πατριαρχικής Βασιλικής. Υπήρξεν οφειλομένη φροντίς μου να πληροφορήσω τον Άγιον Πατέρα επί του λεπτού ζητήματος, υποβάλλων εις Αυτόν την επιθυμίαν της Υμετέρας Σεβασμιότητος, δια να πληροφορηθεί τας Υμετέρας σεβαστάς υποδείξεις επί του θέματος. Η Αυτού Αγιότης βλέπει μετά πατρικής ευχαριστήσεως την ανάπτυξιν παρομοίων σχέσεων μετά των Κοινοτήτων, των κεχωρισμένων από την Ρώμην. Ομοίως επληροφορήθη μετ' ευχαριστήσεως, ότι τόσον το Πατριαρχικόν Συμβούλιον, όσον και η Επιτροπεία της Βασιλικής του Αγίου Μάρκου συμφωνούν ομοφώνως μετά της Υμετέρας Παναγιότητος, ως προς την σκοπιμότητα της αιτουμένης δωρεάς. Όθεν δεν φαίνονται λόγοι, οίτινες, υπό την σημερινήν κατάστασιν πραγμάτων να μην συνιστούν το τοιούτον διάβημα. Μάλιστα πρέπει να ελπίζωμεν διακαώς, όπως η παραδειγματική χειρονομία δυνηθή αποτελεσματικώς να συμβάλει εις την αδελφικήν εκείνη προσέγγισιν των καρδιών, ήτις είναι αναγκαίος ψυχολογικός όρος δια την αισίαν ένωσιν μετά των παλαιών σχισματικών Κοινοτήτων της Ανατολής. Όσον αφορά εις την διακομιδήν, δέον όπως η Υμετέρα Παναγιότης παραδώσει το σεβάσμιον λείψανον απ' ευθείας εις τους απεσταλμένους του Μητροπολίτου Κρήτης, κατά τους τύπους, οίτινες θα κριθούν αυτόθι κατάλληλοι και αρμόζοντες εις την επισημότητα του γεγονότος. Μετ' ευχαριστήσεως δράττομαι της ευκαιρίας να Σας καταφιλήσω ταπεινότατα τας χείρας και να ομολογήσω εμαυτόν, με αισθήματα βαθείας ευλαβείας, ταπεινότατον, αφωσιωμένον και υποχρεωτικώτατον αληθή θεράποντα της Υμετέρας Σεβασμιωτάτης Παναγιότητος.
Εκ του Βατικανού, 14 Φεβρουαρίου 1965. Αμλέτο Τζοβάνι Καρδινάλιος Τσικονιάνι.
Προς την Αυτού Σεβασμιώτητα, τον Μητροπολίτην Κρήτης κ. Ευγένιον, Ηράκλειον Κρήτης. Σεβασμιώτατε, Έχω την τιμήν να αναφερθώ εις την μετά της Υμετέρας Σεβασμιότητος αλληλογραφίαν του παρελθόντος έτους, την σχετικήν με την επιστροφήν του λειψάνου του Αποστόλου Τίτου εις Κρήτην. Μετά μεγάλης ευχαριστήσεως δύναμαι σήμερον να Σας αναγγείλω, ότι ο Άγιος Πατήρ συνεφώνησεν ευχαρίστως δια την παραχώρησιν, αποτέλεσμα των φροντίδων του Καρδιναλίου Αυγουστίνου Μπέα, μετά του οποίου η Υμετέρα Σεβασμιότης αντήλλαξεν επιστολάς τον παρελθόντα Δεκέμβριον.
Υπολείπεται να συμφωνηθή ο τρόπος της παραδόσεως του λειψάνου της κάρας του Αγίου Τίτου, όπερ θα ήτο δυνατόν να γίνει κατά τον προσεχή Μάϊον. Αναμένω να πληροφορηθώ την σκέψιν της Υμετέρας Σεβασμιότητος επί του θέματος και επί του παρόντος συμμετέχω ζωηρώς, μετά του κλήρου και των πιστών της Βενετίας, εις την χαράν, την οποίαν η είδησις αύτη θα φέρει εις την Υμετέραν Σεβασμίαν Εκκλησίαν. Ενώνων τας δεήσεις και με αισθήματα, άτινα εμπνέει εις ημάς η χάρις του Κυρίου ημών, εκφράζω προς την Υμετέραν Σεβασμιωτάτην Εξοχότητα τους αδελφικούς και αφοσιωμένους χαιρετισμούς μου.
Της Υμετέρας Σεβασμιότητος αδελφός εν Χριστώ
Ιωάννης Καρδινάλιος Ουρμπάνι Πατριάρχης Βενετίας
Βενετία, 9 Μαρτίου 1965
Προς την αυτού Σεβασμιωτάτην Παναγιότητα
τον Καρδινάλιον Ιωάννη Ουρμπάνι Πατριάρχη Βενετίας.
Σεβασμιώτατε, Παναγιώτατε, Signior Mio Ossᵐᵒ [mio osservandissimo]
Έλαβον κανονικώς την σεβασμίαν επιστολήν της Υμετέρας Παναγιότητος υπό χρονολογίαν 6 Μαρτίου 1965 [Αριθ. Πρωτ. 118/65] μετά των συννημένων, σχετικών με την απόδοσιν του λειψάνου της κάρας του Αγίου Τίτου εις τον Μητροπολίτην Κρήτης. Μετά μεγάλης ευχαριστήσεως επληροφορήθην την απόφασιν της Υμετέρας Σεβασμιώτητος, ως και την πρόθυμον συγκατάνευσιν εις μιαν τοιαύτην χειρονομίαν αδελφοσύνης του Σεπτού Πατριαρχικού Συμβουλίου και της Επιτροπείας του Αγίου Μάρκου. Χαίρω πολύ, βλέπων πόσον η Εκκλησία της Βενετίας συμβάλλει ούτως εις την προσέγγισιν των πνευμάτων και των καρδιών. Ανέγνωσα ωσαύτως εις τον Ρωμαίον Παρατηρητήν [ο Ουρμπάνι δημοσίευσε ένα άρθρο στην εφημερίδα του Βατικανού L'Osservatore Romano] τον τρόπον, δι' ου η Υμετέρα Σεβασμιότης ηθέλησε να αναγγείλη εις τον κλήρον και τους πιστούς της εκκλησιαστικής Σας περιφερείας την σημασίαν του τοιούτου γεγονότος. Επιτρέψατέ μου να ευχαριστήσω εκ καρδίας της Υμετέραν Σεβασμιώτητα. Δράττομαι της ευκαιρίας, δια να Σας καταφιλήσω ταπεινότατα τας χείρας και να ομολογήσω εμαυτόν ταπεινότατον, αφωσιωμένον, υποχρεωτικώτατον θεράποντα της Υμετέρας Σεβασμιωτάτης Παναγιότητος.
Βατικανό 20 Μαρτίου 1965 Αυγουστίνος Καρδινάλιος Μπέα.
Τη αυτού Ευλαβεστάτη Εξοχότητι
τω Σεβασμιωτάτω Ευγενίω Μητροπολίτη Κρήτης
Εξοχώτατε, ευχαριστώ ημάς θερμώς δια την επιστολήν της 1η Δεκεμβρίου. Συνεκινήθην εκ των αισθημάτων, τα οποία εκφράζετε εν αυτή. Αληθώς "εν πνεύματι ομονοίας και εις απόδειξιν της προς τον Θεόν αγάπης" εξειλίχθησαν αι εορταί της 26 και 27 Σεπτεμβρίου εν Πάτραις. Εννοώ επίσης πολύ καλώς τα συναισθήματα των πιστών της Αγίας Εκκλησίας Κρήτης ως προς το άγιον λείψανον του Αγίου Τίτου. Η πραγματοποίησις της επιθυμίας των δεν εξαρτάται από την Αυτού Εξοχότητα τον Πάπαν Παύλον VI, αλλ' από την Αυτού Εξοχότητα τον Καρδινάλιον Ουρμπάνι, επειδή ακριβώς η Εκκλησία της Βενετίας είναι εκείνη, η οποία επί του παρόντος φυλάττει το πολύτιμον τούτο άγιον λείψανον. Η Υμετέρα Σεβασμιότης έδει να απευθυνθεί κατ' ευθείαν εις τον Καρδινάλιον της Βενετίας, προς τον οποίον λιαν προσεχώς θα διαβιβάσω την επιστολήν, την οποίαν μοι απηυθύνατε. Είμαι ευτυχής, διότι επωφελούμαι της ευκαιρίας ταύτης, ίνα προσφέρω τη Υμετέρα Εξοχότητι τας ευχάς μου τας καλλίστας επί ταις καλαίς και αγίαις εορταίς των Χριστουγέννων και ίνα επαναλάβω αυτή πλήρη την αδελφικήν μου αγάπην εν Χριστώ τω Κυρίω ημών.
Εν Βατικανώ τη 19.12.1964. Αυγουστίνος Καρδινάλιος Μπέα.
Αποσπάσματα άρθρων από τον τύπο της εποχής
Εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ
Ο Χριστιανικός λαός της πόλεως, του νομού μας και της Κρήτης ολοκλήρου με βαθείαν συγκίνησιν και ευλάβειαν θα υποδεχθή σήμερον το θείον λείψανον. Και αισθάνεται ο λαός μας την ανάγκην να εκφράση την ευγνωμοσύνην του προς τους προκαθειμένους των δυο Χριστιανικών Εκκλησιών, Πατριάρχην Αθηναγόραν και Πάπαν Παύλον, οίτινες δια της επιτυχούς πολιτικής των, της προσεγγίσεως των δυο εκκλησιών, κατέστησαν μεταξύ των άλλων δυνατά και παρόμοια επιτεύγματα, άτινα ασκούν βαθείαν επίδρασιν εις την ψυχήν του λαού. Όμως αισθάνεται ο Χριστιανικός λαός μας και την ανάγκην να εκφράση την άμετρον ευγνωμοσύνην του προς τον Σεβασμιώτατον Ευγένιον και τους λοιπούς ιεράρχες της Κρήτης, καθώς και τους ηγήτορας της Εκκλησίας της Βενετίας και πάντας ενγένει, οίτινες συνέβαλον πολύ ή ολίγον και συνειργάσθησαν δια την πραγματοποίησιν της υπερτάτης τιμής, την οποίαν δέχεται σήμερον η Κρήτη. 15-5-1966.
Ένα από τα μεγάλα γεγονότα της θρησκευτικής ιστορίας του τόπου μας έζησε προχθές το Ηράκλειον. Δεκάδες χιλιάδες πιστοί από κάθε γωνιά της Κρήτης, Νομάρχαι, Δήμαρχοι, Ιερείς. Εκπροσωπούμενος όλος σχεδόν ο κλήρος της Χρισιανοσύνης, βρίσκεται εδώ επιβλητικός, προκειμένου να δεχθή στην αρχαία πατρίδα του το τίμιο λείψανο του πρώτου θρησκευτικού ηγέτου, του πρώτου Χριστιανού, του πρώτου αγίου της Κρήτης. Οι δρόμοι του Ηρακλείου κολυμπούν στο γαλανόλευκο. Κάποιες υποψίες από το βυζαντινό κλέος φέρνουν στην μνήμη οι Δικέφαλοι, που σκέπουν την πύλη του ναού του αγίου Τίτου. Ρίγη συγκινήσεως διατρέχουν τα πλήθη, που αναμένουν την στιγμή της επιστροφής της τιμίας Κάρας. Δαφνόφυλλα και μυρτιές σκεπάζουν το κατάστρωμα του δρόμου. Πέταλα ανθών της Κρητικής γης αιωρούνται στην ατμόσφαιρα όπως οι εξώστες ραίνουν την μεγαλειώδη πομπή. Μοσχολίβανο αρωματίζει την υποβλητική πορεία προς την μόνιμη έδρα του πρώτου Επισκόπου της Κρήτης. Θούρια στην ενότητα των εκκλησιών αναπέμπουν οι καρδιές σαν μυριόστομη προσευχή. Το όραμα μιας ηνωμένης Εκκλησίας του Χριστού γίνεται πραγματικότης. 17-5-1966
Εφημερίδα ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ
Η ιστορία της Κρήτης παρασκευάζει σήμερον τον μέγα σταθμόν της εις τα Εκκλησιαστικά πράγματα της Χριστιανικής νήσου. Αιθριάζουν οι γαλανοί ουρανοί, αγάλλονται αι ψυχαί, ευφραίνεται, απαλύνει, ελαφρώνει η σκέψις, πάλλουν αι καρδίαι, κυλούν από τα μάτια τα δάκρυα τα ιερά, εν τη συναισθήσει ότι, νοσταλγός της πατρώας γης, επιστρέφει εις την γην την πατρώαν ο άγιος των αγίων μας και πατήρ των πατέρων μας και πατριάρχης των ιερωμένων μας: Ο Απόστολος Τίτος. Λαμπροστολισμένη η Κρήτη εναποθέτει το δόρυ της εις μιαν γωνίαν, την σκαπάνη της εις την άλλην, κρύβει εις τον κόρφον της το μαύρο τσεμπέρι, άγιον σύμβολον του πένθους της, το μαύρον κροσάτο κεφαλομάντηλόν της, αιματωμένον σύμβολον του ηρωϊσμού της, και, λυσίκομος, από χαράν δακρύουσα και από θλίψιν, γλυκείαν θλίψιν, ευφραινομένη, υποδέχεται γονυπετής τον Πατέρα και Πατριάρχην της. Και το βλέμμα γυρόθεν δακρύβρεκτον περιφέρουσα, ευχαριστεί και ευγνωμονεί τους ευγενείς ξένους ιερωμένους, που υπεβλήθησαν εις τον κόπον να συνοδεύσουν τον Πατριάρχην οίκαδε, και τους Έλληνας επισήμους ή ανεπισήμους, ένα ένα χωριστά και όλους μαζί, που ήλθαν να προσυπογράψουν και να αναγράψουν τα έντιμα ονόματά των εις την ολόχρυσον σελίδα της Εκκλησιαστικής ιστορίας της. Ο Θεός μαζί των. Και πρέσβυς των ακάματος παρά τω Θεώ ο Άγιος της Κρήτης ο Απόστολος Τίτος. 15-5-1966
Εφημερίδα Η ΑΛΛΑΓΗ
Με αισθήματα ευλαβείας, με μεγαλοπρέπεια και επιβλητικότητα, το Ηράκλειο υποδέχθηκε, προχθές Κυριακή, την Κάρα του Αποστόλου Τίτου, πρώτου Επισκόπου Κρήτης, την οποία περέδωσεν ο εκπρόσωπος του Πατριαρχείου Βενετίας στον Προκαθήμενο της Εκκλησίας της Κρήτης. 17-5-1966
Εφημερίδα ΚΡΗΤΙΚΟ ΒΗΜΑ
Οι καμπάνες άρχισαν να χτυπούν χαρμόσυνα. Η μεγαλόνησος Κρήτη σύσσωμος στεκόταν στο κατώφλι της αναμονής. Ρίγη συγκινήσεως τη συγκλόνιζαν. Οι καρδιές πάλλονταν, τα μάτια βούρκωναν. Η ιστορική στιγμή είχε φτάσει. Το πλήρωμα του χρόνου είχε συμπληρωθεί και οι τέσσερις αιώνες της αναμονής της επιστροφής της Τιμίας Κάρας είχαν κλείσει τον κύκλο.Η κατανόησις και η συναδέλφωσις αγκαλιασμένες στο πλαίσιο του Ελληνοχριστιανικού πολιτισμού έκαναν την ωραία χειρονομία του αγίου δώρου, της Τιμίας Κάρας. Και η Κρήτη το μεγάλο και ωραίο νησί δοκίμασε μια από εκείνες τις συγκινήσεις που σπάνια, σπανιώτατα δοκιμάζουν οι λαοί, όταν ιστορικά τοπικά γεγονότα τις προκαλούν. Και οι καμπάνες πάλι χαρμόσυνες αναγγέλουν την άφιξη του αγίου ξένου. Ο κόσμος της Κρήτης συγκεντρώθηκε στο Ηράκλειο για το "ευ παρέστης". 21-5-1966
Εφημερίδα ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ
Με βαθύτατην θρησκευτικήν συγκίνησιν η Εκκλησία της Κρήτης παρέλαβε την διακομισθείσαν εκ Βενετίας Τιμίαν Κάραν του Αγίου Τίτου, πρώτου επισκόπου Κρήτης. Η επίσημος παράδοσις της Αγίας Κάρας εγένετο εις Ηράκλειον παρουσία της Ιεράς Επαρχιακής Συνόδου της Κρήτης, εκπροσώπου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και αντιπροσωπείας της Εκκλησίας της Ελλάδος. Την αγίαν κάραν παρέλαβεν εις Βενετίαν ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Κισάμου και Σελίνου κ. Ειρηναίος, μετεφέρθη δε αύτη δι' ειδικού αεροσκάφους εις Αθήνας εκτεθείσα εις λαικόν προσκύνημα εις την Μητρόπολιν Αθηνών όπου, εψάλη ειδική ακολουθία χοροστατούντος του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών κ. Χρυσοστόμου. Την 15ην Μαΐου μετεφέρθη δια πολεμικού εις Ηράκλειον και εγένετο η επίσημος παράδοσις αυτής υπό του επισκόπου Ολιβάντι [sic] εις τον Σεβασμιώτατον Μητροπολίτην Κρήτης κ. Ευγένιον. Ο απόστολος Τίτος, κατά σωζομένας μαρτυρίας του ιστορικού Ζηνά, κατήγετο εκ της οικογενείας του Μίνωος. Από μικράς ηλικίας είχεν ιδιαιτέραν κλίσιν προς τα γράμματα, κατά δε την ιεράν παράδοσιν ότε διένυε το εικοστόν έτος της ηλικίας του ήκουσε φωνήν η οποία τον διέταξεν, Τίτε φύγε από εδώ για να σώσεις την ψυχή σου, επειδή η εξωτερική αυτή παιδεία δεν σε ωφελεί καθόλου. 25-5-1966 [Η διήγηση είναι από το απόκρυφο "Πράξεις Τίτου"]
Εφημερίδα ΚΡΗΤΙΚΟ ΦΩΣ
Η κάρα του αποστόλου Τίτου πρώτου επισκόπου της Εκκλησίας της Κρήτης ευρίσκεται και πάλιν εις το Ηράκλειον από την 8ην πρωινήν της χθές. Το φέρον την σεπτήν Κάραν πολεμικόν "Δόξα" κατέπλευσε εις τον λιμένα μας την 8η πρωινήν. Ακολούθως και περί την 8:30 πρωινήν έφθασε εις την προβλήτα η εκκλησιαστική πομπή και περί την 9:15 ο επίσκοπος Βενετίας Ολιβόττι παρέδωσε την Κάραν εις τον Σεβ. Μητροπολίτην Κρήτης κ. Ευγένιον. Μετά ταύτα εσχηματίσθη ιερά πομπή με επικεφαλής τους τροχονόμους, ηκολούθουν οι οδηγοί, οι Ναυτοπρόσκοποι, οι Πρόσκοποι, οι Ναυτοπόροι, οι σημαίες Παιδαγωγικής Ακαδημίας και των σχολείων, ο Κλήρος, οι εκπρόσωποι της Κυβερνήσεως. Κατόπιν ηκολούθει ο πρόεδρος της Ιεράς Συνόδου της Κρήτης κ. Ευγένιος κρατών την Αγίαν Κάραν συνοδευόμενος από τον Επίσκοπο Βενετίας κ. Ολιβόττι και του εξάρχου του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Η πομπή δια της οδού 25ης Αυγούστου έφθασε εις τον Ιερόν Ναόν Αγ. Τίτου όπου επηκολούθησε πανηγυρική λειτουργία μετά το πέρας της οποίας επραγματοποιήθηκαν εθιμοτυπικαί επισκέψεις και δεξιώσεις εις την Μητρόπολιν.
Την 2αν μμ εξ άλλου ο Μητροπολίτης Κρήτης παρέθεσε πρόγευμα εις την αίθουσα "Θεοτοκόπουλος" προς τιμήν της αντιπροσωπείας της Βενετίας, τη δε 7η μμ επραγματοποιήθη επίσημος εκδήλωσις εις την βασιλικήν του Αγίου Μάρκου. Την 9ην μμ ο Δήμαρχος κ. Καλοκαιρινός παρέθεσε γεύμα προς τιμήν της αντιπροσωπείας της Εκκλησίας της Βενετίας εις το ξενοδοχείον Ξενία.
Περιοδικό ΑΝΑΠΛΑΣΙΣ
Με μεγάλη θρησκευτικήν συγκίνησιν ο λαός της Κρήτης υπεδέχθη την κάραν του Αποστόλου Τίτου πρώτου Επισκόπου της μεγαλονήσου και προστάτου αυτής. "Μου είναι αδύνατον να φαντασθώ -είπεν ο κομίσας την κάραν εις Κρήτην Επίσκοπος της Βενετίας Ολιβότι- ότι ο λαός της Κρήτης θα επερίμενε με τόσην πίστιν και αγάπην επί τρεις αιώνας την επιστροφήν του αποστόλου Τίτου". Το λιμάνι του Ηρακλείου, η παραλία, οι δρόμοι, οι εξώστες και οι στέγες των σπιτιών ήσαν κατάμεστα από κόσμο, που ευλαβικά περίμενε το άγιο λείψανο να το δη και να το προσκυνήση. Η παράδοσις από τον καθολικόν επίσκοπον προς τον Μητροπολίτην Κρήτης κ. Ευγένιον, εγένετο εν επισήμω τελετή, κατά την οποίαν το Οικουμενικόν Πατριαρχείον εξεπροσώπησεν ο Μητροπολίτης Αυστρίας κ. Χρυσόστομος Τσίτερ και την Εκκλησίαν της Ελλάδος οι Μητροπολίται Ηλείας κ. Γερμανός, Κερκύρας κ. Μεθόδιος, Μαρωνείας κ. Τιμόθεος και Παροναξίας κ. Επιφάνιος, συνοδικοί, καθώς και οι Μυτιλήνης κ. Ιάκωβος, Δημητριάδος κ. Δαμασκηνός, Παραμυθίας κ. Τίτος και Τριφυλίας κ. Στέφανος. Εκ της Καθολικής Εκκλησίας παρέστησαν πολλοί κληρικοί και οι Επίσκοποι Αθηνών, Σύρου και Κερκύρας.
...................
Ο επίσκοπος Ολιβόττι είπεν ότι δεν θα λησμονήση τας εκδηλώσεις του Λαού και θα αναφέρη εις τον Πάπαν πόσο καρποφόρησεν η συνάντησις της αγάπης των Ιεροσολύμων εις τας συνειδήσεις των πιστών. Ο εκπρόσωπος του Πατριάρχου, Μητροπολίτης Αυστρίας, είπε μεταξύ άλλων, ότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας, νοερώς από την μαρτυρικήν του γωνίαν, πρακολουθεί χαίρεται και προσεύχεται υπέρ της ενότητος των Εκκλησιών.
Εφημερίδα ΚΑΘΟΛΙΚΗ
Σε τρίγλωσσο έντυπο -Ελληνικό, Αγγλικό, Γαλλικό- της Μητροπόλεως Κρήτης, το οποίον προφανώς απηχεί την γνώμην όλων των ιεραρχών της μεγαλονήσου, σημειούται ότι η απόδοσις της Τιμίας Κάρας του αγίου Τίτου εις την Εκκλησίαν του "αποτελεί και εκδήλωσιν της κοινής νοσταλγίας του ηνωμένου παρελθόντος των δυο αδελφών Εκκλησιών, την οποίαν ήναψαν εις τας καρδίας των πιστών οι σεπτοί προκαθήμενοι αυτών η Α.Θ. Παναγιότης ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Αθηναγόρας και η Α.Α. ο Πάπας Παύλος ο ς', κατά την εν Ιεροσολύμοις ιεράν συνάντησιν αυτών, την οποίαν προάγουσι αι εκατέρωθεν αγαθαί προσπάθειαι δια την ενότητα των δυο σεβασμίων αδελφών Εκκλησιών"
....................
Αλλά με την παγκόσμιο κίνηση για την ενότητα των δυο Αποστολικών Εκκλησιών συμφωνεί σύσσωμος και ο κρητικός λαός. Αυτό απέδειξεν ο σεβασμός και η αγάπη, που τα πλήθη εξεδήλωναν με κάθε τρόπο στον Καθολικό Επίσκοπο Ολιβόττι. Τόσο στο Ηράκλειο, όσο και κατά την διαδρομή προς την Κνωσσό, προς την ιεράν μονήν αγίου Γεωργίου, προς την Γόρτυνα και Φαιστόν, οι κάτοικοι κωμοπόλεων και χωριών υπεδέχοντο την αντιπροσωπείαν της Εκκλησίας της Βενετίας με απερίγραπτιν ενθουσιασμόν και συγκινητικές εκδηλώσεις. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά έσπευδαν να χαιρετίσουν και να ασπασθούν το χέρι του Σεβασμιοτάτου Ολιβόττι και του συνοδεύοντος αυτού γηραιού προθιερέως του ναού του αγίου Μάρκου της Βενετίας πανοσ. Σκάρπα, που ήτο υπεύθυνος για την φύλαξη της Τιμίας Κάρας. Τους προσέφεραν ανθοδέσμες, τους έρραιναν με ροδοπέταλα, τους εξέφραζαν εγκάρδιες ευχές και ευχαριστίες.
Εφημερίδα LA CROIX
Η λιτανεία προς τον ναόν του αγίου Τίτου, δια των οδών της πόλως, ήτο αληθής θρίαμβος. Ολόκληρος ο πληθυσμός έσπευσεν εις προυπάντησιν του Επισκόπου του. Η αυθόρμητος συμμετοχή των πιστών κατά το ευτυχές αυτό γεγονός έδωκε τόνον εξαιρετικής οικειότητος και στοργής εις την εορτήν και απετέλεσε φαινόμενον από τα συμπαθέστερα και συγκινητικώτερα. Υπολογίζεται εις 100.000 το πλήθος των πιστών, που επλημμύρησε τους δρόμους, τα δώματα, τους εξώστας και τα παράθυρα. Και τούτο εις το Ηράκλειον που δεν έχει παρά 64.000 κατοίκους.
Σεβ. Ευγένιος
Σεβ. Ειρηναίος Γαλανάκης
εκ δεξιών Σεβ. Ειρηναίος Σεβ. Ευγένιος Σεβ. Χρυσόστομος.
Σεβ. Ειρηναίος και κ. Ολιβότι
κ. Ουρμπάνι
0 comments:
Δημοσίευση σχολίου